Sağlıklı bir kadının bedeninde beyin, rahim ve yumurtalığın ahenk içinde çalışması sonucunda adet düzeni oluşuyor. Rahim içi her ay değişmeyen bir düzende gebeliğe hazırlanıyor, gebelik gerçekleşmediğinde ise rahim içi oluşumlar kan ile dışarı atılıyor. Ancak bazı faktörler zaman zaman bu düzeni bozarak kadınlara zor zamanlar yaşatabiliyor. Bunlar bazen basit bir nedene bağlı olurken bazen de bir hastalığı haber veriyor. Adet düzeni, düzensizliği, aşırı adet kanaması nedir, nedenleri nelerdir, tedavileri nasıl planlanır; merak ettiğiniz her şey bu haberde…
Adet döngüsü, kadınlarda ergenlik döneminden başlayıp menopoz dönemine kadar devam eden düzenli vajinal kanama olarak tarif ediliyor. Ortalama 28 günde bir görüldüğü için halk arasında “aybaşı veya ayhali” olarak da adlandırılıyor. Memorial Şişli Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Bölümü’nden Op. Dr. Banu Göker Özdemir, bu dönemin özelliklerini şöyle sıralıyor: “Kanamanın ilk gününden, sonraki kanamanın ilk gününe kadar geçen sürenin en az 21 en fazla 35 gün olması, kanama süresinin bir-yedi gün arasında olması yani ortalama dört-beş gün devam etmesi, toplamda yaklaşık 20-80 mm, ortalama 40 mm kan kaybedilmesi adetin düzenli olduğunu gösteriyor.”
Kadın vücudunun doğal döngüsü
Genel tanımlamaların dışında kalan kanamalar ise “adet düzensizliği” olarak adlandırılıyor. Sağlıklı bir kadının düzenli adet olması için beyin, rahim ve yumurtalığın ahenk içinde çalışması gerekiyor. Öncelikle beyinde salgılanan yumurtalığı uyarıcı hormonlar, yumurtalıkta var olan foliküllerden birini seçerek bu folikülün büyümesini sağlıyor. Hormonların belirli frekanslarda salınımından sonra seçilen folikül ortalama 20 mm’ye kadar büyüyor ve bu dönemden sonra çatlayarak yumurtayı ortaya çıkarıyor. Bu dönemde östrojen hormonunun etkisi ile rahim içi zarı kalınlaşarak rahmi olası bir gebeliğe doğru hazırlıyor. Daha sonra devreye, çatlayan folikülden ortaya çıkan progesteron hormonu giriyor. Gebelik oluşmadığı takdirde hazırlanan bu rahim içi, kanama ile beraber dışarı atılıyor ve vücut kendini yeni bir döngüye hazırlıyor.
Menopoza doğru düzensizlik artıyor
İlk adet görme yaşı ortalama 12,5 olarak kabul ediliyor. Genç kızların ilk yaşadıkları adetlerinde genellikle yumurtlama olmayabiliyor veya yumurtlama düzensiz olabiliyor. Yumurtlama olmadığı dönemlerde progesteron salgılanmayacağı için düzensiz kanamalar olabiliyor. Bu durum yumurtlamanın başlaması ile düzenli hale geliyor. Yine menopoza yakın premenopoz döneminde (Türk kadınları için ortalama menopoz yaşı 49,5) yumurtalıkların yaşlanmasına bağlı sık veya daha az aralıklarla adet görme, adet miktarında azalma gibi düzensizlikler meydana gelebiliyor. Op. Dr. Banu Göker Özdemir, her iki durumda da normal bir durumu hastalıklı bir durumdan ayırt etmek için bir uzman kontrolü gerektiğini belirtiyor.
Bir sorunun habercisi olabilir
Düzensiz adet görmenin kadın vücudu için birçok olumsuz yanı olabileceği gibi, bu düzensizlik sistemde doğru gitmeyen bir durumun da habercisi olabiliyor. Adet düzensizliği yaşayan kadınlarda en sık görülen sorunun yumurtlama problemine bağlı olarak gebe kalmada zorlanma veya gebe kalamamak olduğunu belirten Op. Dr. Banu Göker Özdemir, “Bununla birlikte çok sık ve aşırı kanamalarda, kansızlık gibi durumlar söz konusu oluyor. Uzun süreli düzensiz kanamalarda karşılanmamış östrojen hormonuna bağlı rahim içi zarında hücresel değişiklikler, çok ileri vakalarda rahim kanserine yol açabilecek durumlar meydana getirebiliyor. Bununla birlikte düzensiz adet kanamasının altında yatan birçok hastalık söz konusu olabilir” diyor.
Ayrıntılı muayene ne zaman yapılmalı?
Eğer normal döngüden farklı zamanlarda kanama meydana geliyorsa, 21 günden sık 35 günden az aralıklarla adet görüyorsanız, çok yoğun ve sık adet görüyorsanız, ara kanamalarınız varsa, adet miktarında azalma fark ettiyseniz bir kadın hastalıkları ve doğum uzmanına başvurmanız öneriliyor.
Bu şikayetlerden biriyle başvuran hastaya öncelikle ayrıntılı bir jinekolojik muayene, smear testi ve ultrason yapılıyor. Daha sonra gerekli görüldüğü durumlarda adet döneminin üçüncü gününde ayrıntılı bir hormon tahlili isteniyor. Özellikle tümoral bir durumdan şüphe edildiğinde pelvik MR, BT gibi ayrıntılı bir görüntüleme tekniği kullanılıyor. Adet düzensizliğinin nedenleri Memorial Etiler Tıp Merkezi Kadın Hastalıkları ve Doğum Bölümü’nden Op. Dr. Nihal Çetin, adet düzensizliğinin nedenlerini anlattı.
Strese dayalı nedenler
Çok düzenli olarak adet gören bir kadın yılda bir-iki kez gecikmeli adet görebiliyor. Bunun nedeni iş değişikliği, üzüntü, aile içi stres, iklim değişikliği, yaşam tarzı değişikliği veya yorgunluk gibi basit sebeplerle de olabiliyor. Bu nedenle yılda bir-iki defa adet gecikmesi olması ileri inceleme gerektiren bir durum değil.
Polikistik Over Sendromu
Çok sayıda kist içeren yumurtalık dokusunun varlığını anlatan bu sendrom genellikle ergenlik döneminde başlıyor. Yumurtlamanın düzenli olmaması nedeniyle adet döngüsü genellikle gecikmiş bir şekilde ve genellikle normalden fazla kanama şeklinde kendini gösteriyor.
Doğum kontrol yöntemleri
Adet kanı miktarı, yaşla birlikte azalma eğilimi gösteriyor. Doğum kontrol hapları veya bazı özel spiraller de adet kanama miktarını önemli ölçüde azaltabiliyor. Sorunlu seyreden kürtaj sonrasında rahim içinde ortaya çıkan yapışıklıklar adetin kan miktarında azalmaya, ileri derecede yapışıklıklar hiç adet görmemeye neden olabiliyor. Doğum kontrol hapları ilk aylarda adet arasında kanamaya sebep olabiliyor. İlerleyen aylarda sıklıkla bu durum düzeliyor. Ertesi gün hapları kullanımdan sonra geçici olarak adet düzensizliği yapabiliyor.
Hormonal nedenler
Gebelik dönemi, ergenlik öncesi, menopoz ve emzirme döneminde adet görememe söz konusu olabiliyor. Eğer bir genç kız 15-16 yaşına gelmiş, hiç adet görmemişse nedeninin mutlaka araştırılması gerekiyor. Normal şartlarda ilk kanamayı takiben adet kanamalarındaki düzensizlik iki yıl içinde kendini düzenli aralıklarla gelen adet kanamalarına bırakıyor. Kanamaların ilk başlardaki düzensizliği, hormonal sistemin olgunlaşma sürecinde olmasına ve her döngüde yumurtlamanın olmamasına bağlı olarak ortaya çıkıyor. Aşırı kanama kansızlık nedeni olabilir
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Teksen Çamlıbel’e aşırı adet kanamasının nedenlerini ve yapılması gerekenleri sorduk.
Aşırı kanama hangi durumu ifade ediyor?
Kadınların adetleri 21 gün ile 35 gün arasında oluyor. Kanama sürecinde iki gün ile sekiz gün arasında ped kullanılması da normal kabul ediliyor. Bu sınırların dışında kalan kanamalara aşırı kanama diyebiliriz. Kadınların adet döneminde uzayan ve şiddetli kanamaları olabileceği gibi adetin arasında düzensiz ara kanamalar da olabilir.
Aşırı kanamanın nedenleri neler?
Aşırı kanamaların büyük bir çoğunluğu bünyesel oluyor. Yani hasta ilk adet gördüğü günden itibaren bu şekildeki bir kanama miktarı ile karşılaşabilir. Ancak birtakım hastalıklar da buna neden olabilir. Bunların en başında annenin rahim duvarından kaynaklanan ve “miyom” adı verilen adale tümörleri geliyor. Miyomlar genetik olarak anneden kıza geçebilir. Bulundukları yere göre, özellikle rahim duvarının içinde veya rahmin çocuğun ürediği boşluğunun içine doğru büyüyenler adet kanamalarını artırıyor. Buna ek olarak, rahim zarının ve duvarının içine ağacın kökleri gibi girerek büyümesi ile izah edebileceğimiz “adenomiyozis” de bir kanama sebebidir. Değişik iltihaplar ve polipler de rahimde kanamaya yol açabiliyor.
Aşırı kanama ile kanserin ilişkisi var mı?
Miyomların kendisi aşırı kanamaya yol açabiliyor ama miyomlardan kanser oluşumu çok ender görülüyor. Yine de bir kişide hızla büyüyen ağrılı bir miyom varsa ve adet de yoğunlaşmışsa kanserden şüphelenip rahimden bir parça alınması gerekiyor. Rahim kanseri, özellikle adetten bağımsız ara kanamalar ve düzensiz adet kanamalarına neden oluyor. Bazı durumlarda ise menopoz sonrası kanamalara yol açıyor. Bu durumlarda hastanın mutlaka doktorunu görmesi ve rahimden parça alınarak tahlil edilmesi gerekiyor. Ayrı bir kanser türü olan rahim ağzı kanseri de vajinal kanamalara yol açabiliyor. Ancak rahim ağzı kanseri cinsel ilişki sonrası başlayan kanamalarla kendini gösteriyor.
Aşırı kanama, günlük sıkıntıların yanı sıra hangi olumsuzluklara neden olabilir?
Aşırı kanamanın sosyal hayatta yarattığı sıkıntı büyük oluyor. Kişiler ayrıca ciddi bir kansızlıkla karşı karşıya kalabiliyor. Buna bağlı olarak da halsizlik, çarpıntı, kolay öğürme, işlevsel bozukluklar gibi şikayetlerle gelebiliyorlar. Türkiye’deki kadınların önemli bir kısmında kansızlık saptanıyor ve bunun en büyük sebebi de adet kanamasına bağlı olarak ara sıra da olsa demir takviyesi yapılmaması oluyor.
Bu hastalarda tanı nasıl konuluyor?
Hastadan alınan dikkatli bir hikaye doktoru çoğu zaman tanıya götürüyor. Ondan sonra yapılan rahim ağzı PAP smear ve vajinal ultrason yardımı ile de rahim ağzı kanserleri, rahim kanserleri, miyomlar, kistler, polipler kolayca gözlenebiliyor. Yumurtalıklarda devamlı süregelen yumurtlama bozukluğu olduğu durumlardaki bu grubun önemli bir kısmına “polikistik over” diyoruz. Bu durumda adetler gecikmeli ve sonra şiddetli kanama ile meydana geliyor. Yapılan muayenede bu durum gözlenirse onun da tedavisi planlanıyor.
Tedavi nasıl planlanıyor?
Aşırı kanamada tedavi tamamen teşhise bağlı olarak düzenleniyor. Yapılan muayenede hiçbir miyom, ur, kist bulunmazsa ve sadece hormonların muntazam çalışmamasına bağlı veya bünyesel bir adet kanamasıysa, en uygun tedavilerden bir tanesi doğum kontrol haplarıdır. Bu haplar adet kanamasını ciddi şekilde azaltıyor ve günlere de muntazamlık getiriyor. Doğum kontrol hapı alamayanlar veya doğum kontrol isteyenlerde yoğun adet kanaması varsa ilaçlı hormonlu spiral iyi bir tercihtir ve bu takılarak beş yıla kadar aşırı adet kanamasından korunulabilir.
✎ Yaprak ÇETİNKAYA
Formsanté Dergisi Mayıs 2013 sayısı
