Beyin hastalıklarında tartışılan yöntem Beyin eğitim programı

İnsan beyni bir makine gibi çalışıyor. Dolayısıyla da bu makinede zaman zaman bir takım arızalar ortaya çıkabiliyor. Ruhsal ya da fiziksel hastalıklar olarak karşımıza çıkan bu 'arızalar' için çeşitli tedavi yöntemleri var. Ama önemli olan önce doğru teşhis. Özellikle ruhsal bozuklukların teşhisinde bir takım sorunlar yaşanabiliyor. Bu sorunlar arasında, hastanın klinik tedavisinde yanıltıcı olma ihtimali önemli rol oynuyor. Peki o zaman somut verileri olmayan ruhsal hastalıklar nasıl teşhis edilecek? Bu sorunun yanıtını, son dönemde çok tartışılan Neurofeedback (beyin eğitim programı) yöntemini uygulayan Uzman Psikiyatrist Dr. Tanju Sürmeli'yle konuştuk.
Neurofeedback nedir?
Neurofeedback, kişinin kendi beyin dalgalarını değiştirmesine yardımcı olan bir çeşit öğrenme stratejisi. Yani bir beyin eğitim programı. Bu yöntemi uygulayan psikiyatristler, kişiye kendi beyin dalgalarının karakteriyle ilgili bilgi verilirse, o kişinin beyin dalgalarını değiştirebileceğini iddia ediyor. Sistemi daha basit bir dille özetlemek gerekirse şöyle diyebiliriz: Beynimizde bir takım dalgalar var ve rahatsızlığımıza bağlantılı olarak bu dalgalar normal seviyesinin üstünde ya da altında kalabiliyor. Önemli olan ise dalgaların olması gereken seviyede tutulması.
Bu sistemin işlemesi için, önce semptomları tanımak için ön görüşme yapılıp sağlık problemleri ve aile hayatı hakkında bilgi alınıyor. Daha sonra Dijital EEG, yani beyin haritası çekiliyor. Bu haritada beyin dalgalarının ne durumda olduğu saptanıyor. Beyin haritasının, birçok hastalığa (özellikle ruhsal bozukluklara) objektif olarak tanı konulmasında faydalı olduğu söyleniyor. Çıkarılan beyin haritası, ABD New York Üniversitesi tarafından oluşturulan data bankasında değerlendiriliyor ve teşhis konuluyor. Bu aşamadan sonra da Neurofeedback eğitim seanslarına başlanıyor. Uzman psikiyatrist Dr. Tanju Sürmeli, yaklaşık 30 dakika süren seansların haftada en az üç kez olması gerektiğini söylüyor. Dr. Sürmeli "Günlük seansların daha faydalı olduğu bir gerçek. İlerleme en erken 15-20 seansta görülüyor. Öğrenme pekiştiği takdirde çoğu hastada fayda görülür." diyor.

Yaklaşık altmış yıldır, üniversite ve Nasa laboratuvarlarında yapılan araştırmalar sonucu uygulanmaya başlanan Neurofeedback eğitim sisteminin temeli, aslında çok iyi bildiğimiz eski bir yöntem üzerine kurulu: Koşullandırma yöntemi. Labirentin içerisindeki fareler, ödül alacağını bildiği için, her seferinde karmaşık labirentten dışarı çıkmayı başarır. İnsan beyni de öğrendiği ve karşılığında ödüllendirildiği bir durumu unutmuyor. Neurofeedback yönteminde, beyin dalgalarını izlemek amacıyla bir ya da birden fazla elektrot kafaya, iki tane de kulaklara yerleştiriliyor. Beyin dalgaları bilgisayar monitöründe izleniyor ve hastaya geri bildirim veriliyor. Hasta, bu sırada bir video oyunu izliyor ve bu esnada hastadan, beyin dalgalarını kullanarak, video oyunundaki objeyi hareket ettirmesi isteniyor. Amaç istenmeyen beyin dalgalarını düşürüp istenen dalgaları artırmak.

Dikkat bozan Theta dalgası, beyin haritanızda çok yüksek çıktıysa, video oyunu izlerken sizden dikkatinizi belli bir noktaya vermeniz isteniyor. Siz dikkatinizi verebildiğiniz zaman ise Theta dalgaları düşmeye başlıyor. Theta dalgası istenen seviyeye geldiğinde, bilgisayar beyninizi müzikle ödüllendiriyor. Ödüllendirildiğini algılayan beyin theta dalgalarını hep o seviyede tutmaya çalışıyor. Peki aradan zaman geçince beyin dalgaları eski haline dönüyor mu? Dr. Sürmeli, beynin, öğrendiği bir şeyi unutmadığını söylüyor. Bunun için önemli olan ise yeterli seansa katılmak.
Türkiye'deki geçmişi çok kısa olan neurofeedback uygulaması, başta da belirttiğimiz gibi, şu anda tartışma safhasında. Doktorların bir kısmı tarafından "şarlatanlık" olarak nitelendirilen yöntem hastalıklara çözüm mü? Adının açıklanmasını istemeyen otistik B.M'nin annesi S.M, seans sonucundan çok memnun. Oğlunun, artık bir çok şeye tepki verdiğini hatta okumaya başladığını anlatıyor. Dr. Tanju Sürmeli, 'Neurofeedback tek başına yeterli değil' diyor. Hastalığa göre beslenme tarzı ve ailenin eğitimi de çok önemli. Bu teknoloji bazı durumlarda ilaç tedavisiyle birlikte uygulanıyor.
Neurofeedback; dikkat eksikliği, hiperaktivite, genel öğrenme bozukluğu, otizm, down sendromu, epilepsi, multiple skleroz, migren, depresyon, stres, alkolizm, şizofreni, anksiyete, panik atak, yeme bozukluğu, blumia ve IQ yükseltmede de uygulanıyor.

Beynimizde dört çeşit dalga var. Bu dalgaların herbirinin kontrol alanı farklı. Dalgaların normal seviyenin altına düşmesi ya da üzerine çıkması, hastalık belirtisi olarak yorumlanıyor.

DeltA
Derin uykuda oluşan dalga. Çok geniş, yaygın olarak iki hemisferde de görülebiliyor. Bilinçsiz olduğumuz, hipnoz durumunda delta dalgaları yükseliyor. Hastanın dikkat veremediği gözleniyor.
THETA
Hafif uykuda, relaks durumlarda ve hayal kurulduğunda oluşan, dikkat bozan dalga. Daha çok eskileri hatırladığımız, yaratıcı olduğumuz ya da hayal kurduğumuz zaman oluşuyor. Bu dalga azaltıldığında konsantrasyon artıyor.
ALPHA
Fazla gevşediğimiz fakat pasif dikkatin olduğu durumlarda oluşuyor. Özellikle mutlu olduğumuzda ortaya çıkıyor. Gergin kişlerin, relaks olabilmesi için (kas kasılması, baş ağrısı, alkolizm gibi durumlarda) alpha dalgası artırılıyor.
SMR BETA
Gevşemiş olduğumuz halde dikkatimizi dışarı verebiliyorsak bu dalga ortaya çıkıyor.
MID B1
Dikkat aktif olduğu zaman oluşan dalga.
HIGH B2
Genelde sıkıntı duyulan zamanlarda oluşan bu dalga, genellikle saldırganlık, sinirlilik, çok fazla uyanık olma durumu ya da matematikle ilgilenildiğinde ortaya çıkıyor. Bu dalgaların yüksek olması, vücudun ve aklın fonksiyonlarının aktif olduğunu gösteriyor. Ajitasyonu azaltmak için dalgalar düşürülüyor.