Halk arasında ‘kara ölüm’ olarak da adlandırılan Bubonik Veba, tüm dünyayı etkileyen koronavirüs salgınından sonra Çin’de ortaya çıkan ikinci salgın oldu. Peki, Bubonik Veba (Hıyarcıklı) nedir? Bubonik Veba neden olur? Belirtileri nelerdir? Bubonik Veba (Hıyarcıklı) tedavisi nasıl yapılır? VM Medical Park Maltepe Hastanesi’nden Enfeksiyon Hastalıkları ve Mikrobiyoloji Uzmanı Doç. Dr. Gürkan Mert, 14. yüzyılda Avrupa nüfusunun yarısının hayatını kaybetmesiyle sonuçlanan hastalığın nedeni, belirtileri ve tedavisiyle ilgili bilgilendirmelerde bulundu.
BUBONİK NE DEMEK? BUBONİK VEBA NEDİR?
Peki, bubonik ne demek? Bubonik Veba nedir? Doç. Dr. Mert şöyle yanıtlıyor: ‘Bubonik’ terimi Yunanca ‘kasık’ anlamına gelir, ‘buboes’ ise şişmiş lenf düğümlerini belirtmek için kullanılır. Geçmiş yıllarda salgına yol açarak insanlığı tehdit eden en önemli hastalıklardan birisidir. O kadar şiddetli salgınlar yapmıştır ki, 14. yüzyılda Avrupa’nın neredeyse yarısına yakını bu hastalıktan ölmüştür. Avrupa’da 6. yüzyılda da ölüm sayısının bilinmediği bir salgının yanı sıra, Çin, Hindistan ve Moğolistan’da 1855 yılında etkili olmuştur. Dünyada her yıl yaklaşık 650 vaka bildirilmektedir.
BUBONİK VEBA (HIYARCIKLI) NEDEN OLUR?
Bubonik veba, hastalığı taşıyan kemirgen pirelerin insanı ısırması ve bunun sonucunda lenf nodlarının hastalanmasıyla oluşur. Ancak bazı durumlarda enfekte dokuya doğrudan temas veya insandan insana öksürük yoluyla da geçebilir. Bu duruma nadir rastlanılmaktadır. Pire, ev ve tarla farelerinin parazitidir ve kemirgen konakçıları öldüğünde başka bir av arar.
Bubonik veba etkeni olan ‘yersinia pestis’ bakterisi pirenin bağırsağına yerleşir. Pire insanı veya fareyi ısırdığında aynı zamanda kusar, kusmuğun içindeki bakteriler ısırık yerinden kana geçer ve artık bu ısırılan canlılar enfekte olmuştur. Buradan lenf nodlarına yerleşirler ve çoğalırlar. Y.pestisin bir özelliği de immunite hücrelerince yok edilmeye dayanıklı olması, hatta onları öldürebilmesi ve çoğalabilmesidir. Hastalık ilerledikçe lenf düğümleri kanama yapabilir, şişebilir ve nekrotik siyah dokulara dönüşebilir. Hatta kana geçebilir ve akciğerlere yerleşebilir.
BUBONİK VEBA (HIYARCIKLI) BELİRTİLERİ NELERDİR?
Isırığa maruz kalındıktan yaklaşık 1-7 gün sonra hastalık belirtileri ortaya çıkar. Bu hastalığın en belirgin özelliği bir veya birkaç adet şiş, genişlemiş ve ağrılı lenf nodudur. Tüm bakterilerde olduğu gibi bu bakteriler de lenf noduna yerleşerek orada çoğalmaya ve kolonize olmaya başlarlar. Genellikle koltuk altlarında, üst uyluk, kasık ve boyun bölgesinde bulunur.
Hastalığın genel belirtileri birkaç gün sonra aniden ortaya çıkar. Bunlar;
- Kasıkta yaygın olarak bulunan ve ‘bubo’ adı verilen pürüzsüz, ağrılı lenf bezi şişmesi, genellikle ilk enfeksiyonun (ısırık veya çizik) bulunduğu yerde koltuk altlarında veya boyunda ortaya çıkabilir. Şişlik ortaya çıkmadan önce bölgede ağrı oluşabilir.
- Ayak parmakları, el parmakları, dudaklar ve burun ucu gibi organların kangreni
- Titreme, genel rahatsızlık hissi (halsizlik), yüksek ateş, kas krampları, nöbetler gibi genel belirtiler de görülebilir.
- Sık nefes alma, kan kusma, kas ağrıları öksürük, cildin çürümesi ve buna eşlik eden aşırı ağrılar, ‘lentiküla’ adı verilen vücuda dağılmış siyah noktalar, delirme hali ve sonuçta komaya kadar giden şiddetli belirtiler de olabilir.
Tanıda laboratuvar ve klinik birlikte değerlendirilir ve özellikle şişmiş bölge lenflerinden alınan sıvıda etkenin üretilmesi ile konulur.
TEDAVİSİ NASIL YAPILIR?
Bubonik Vebanın tedavisinde antibiyotikler yer almaktadır. Tedavi edilen vakalarda ölüm oranı yaklaşık yüzde 5-10, edilmeyen vakalarda ise yüzde 50-70 civarıdır. Korunmak için salgın bölgelerine gidişte sağlıklı bireylere antibiyotik ile proflaxi uygulaması, şehir altyapıların gözden geçirilerek daha uygun hale getirilmesi ve en önemlisi fare gibi kemirgenlerin sayısının kontrol edilmesi ile ilgili önlemler alınması gerekmektedir.
