Birçok hastalık bazen neden bazen de sonuç olarak öksürüğe yol açıyor. Bu sorunla başa çıkmak için ilk yapılması gereken ise sebebin belirlenmesi oluyor. Sonrasında da nedene yönelik tedavilerle hastalar öksürükten kurtulabiliyor.
Pandemi döneminde öksürenlerden ışık hızıyla uzaklaşıyor ve hemen yaftayı yapıştırıyorduk: “Kesin koronasın!” Oysa öksürük, vücudun solunum sistemini irrite eden mikroorganizmalar, mukus veya tahriş edici maddeler gibi bazı yabancı maddeleri temizlemek için vücudun doğal olarak dışarı atması amacıyla gerçekleştirdiği bir refleks eylemdir. Vücudun solunum yollarında bir tahriş hissettiğinde, bunu ortadan kaldırmak amacıyla bir refleks olarak öksürük hareketini başlattığını belirten Medicana Zincirlikuyu Hastanesi Göğüs Hastalıkları Bölümü’nden Doç. Dr. Pelin Uysal, “Öksürük aslında solunum yollarını temizleyerek, akciğerlerin ve bronşların sağlıklı kalmasına yardımcı oluyor” diyor.
Doç. Dr. Uysal, başta kış ayları olmak üzere hemen her dönem karşılaştığımız öksürük hakkında sorularımızı yanıtladı.
KAÇ TÜR ÖKSÜRÜK VAR?
Öksürüğün nedenini doğru tespit etmek önemli çünkü tedavi, altta yatan nedene göre değişiyor. Tiplerine göre üç tür öksürük görülüyor. Bunlar:
- Kuru (non-prodüktif) öksürük: Bu türde balgam üretimi yok. Genellikle; tahriş edici, kaşıntı gibi hislere yol açıyor ve boğazı rahatsız edebiliyor. Soğuk algınlığı, grip, alerjik reaksiyonlar ile gastroözofageal reflü hastalığı (GERH), ilaç kullanımı ve solunum yollarına bası yapan tümörler de kuru öksürüğe sebep olabiliyor.
- Islak/balgamlı (prodüktif) öksürük: Islak öksürük, balgam üretimi ile karakterize oluyor. Genellikle solunum yolu enfeksiyonlarında ortaya çıkıyor. Akut/kronik bronşit, zatürre, KOAH gibi solunum yolu enfeksiyonları ve hastalıklarında görülüyor.
- Alerjik öksürük: Alerjenlere karşı yanıtla ortaya çıkan alerjik öksürük; kişi polen, ev tozu ve hayvan tüyü gibi alerjenlere maruz kalınca görülebiliyor.
Öksürük, zamanlamaya göre de dört farklı şekilde sıralanıyor:
- Akut öksürük: Üç haftaya kadar süren bu öksürükler, genellikle soğuk algınlığı, grip, sinüzit veya bronşit gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarından kaynaklanıyor. Akciğerlerin kendini koruma mekanizması olarak kısa süreli olarak ortaya çıkıyor ve enfeksiyon temizlendiğinde kendiliğinden geçiyor.
- Subakut öksürük: Üç-sekiz hafta arasındaki akut üst solunum yolu enfeksiyonu sonrası bronş hiperreaktivitesine bağlı öksürüklerdir. Genellikle akut bir enfeksiyon sonrasında kalan öksürükten kaynaklanıyor. Örneğin, bir soğuk algınlığı sonrası tahriş devam edebiliyor ve bu da subakut öksürüğe yol açabiliyor. Ayrıca sigara dumanı veya çevresel alerjenler de süreci uzatabiliyor.
- Kronik öksürük: Bu öksürükler sekiz haftadan uzun sürüyor. Astım, alerjik rinit, sinüzit, gastroözofageal reflü hastalığı, kronik bronşit, KOAH, akciğer ve gırtlak kanseri, çeşitli akciğer hastalıkları, zatürre, tüberküloz, sarkoidoz, nonastmatik eozinofilik bronşit gibi interstisyel akciğer hastalıkları, bronşektazi hastalığı gibi bronşitin ileri derece formları, kalp yetmezliği, tiroit bezi iltihabı ile bazı hipertansiyon ilaçlarının en sık yol açtığı yan etki, kronik öksürük oluyor.
- Psikolojik öksürük: Literatürde “alışkanlık” veya “tik” öksürüğü olarak tanımlanıyor. Hastalar herhangi bir fiziksel neden olmadığı halde sanki boğazlarına bir şey takıldığını hissederek öksürüyor.
Bu durum neden kaynaklanır?
Öksürüğün amacı; yabancı irritan maddelerin atılması ve uzaklaştırılması oluyor. Pek çok farklı sebep öksürüğe yol açabiliyor. Ancak bunlar genel olarak; enfeksiyon, tahriş ve altta yatan sağlık sorunları olarak üç ana başlık altında toplanabiliyor. Astım, alerjik rinit, sinüzit, kronik bronşit, KOAH, akciğer ve gırtlak kanseri, zatürre, tüberküloz, sarkoidoz gibi pek çok hastalığa bağlı olarak gelişen refleks, solunum yollarındaki reseptörler tarafından tetikleniyor ve beyindeki öksürük merkezi tarafından koordine ediliyor.
ÖKSÜRÜĞE NE İYİ GELİR?
Öksürük rahatsız edici olabilir ancak birçok doğal ve tıbbi yöntem öksürüğü hafifletmeye yardım edebiliyor. Ancak iyileştirmek için altta yatan nedeni bilmek önem taşıyor. Bol su, adaçayı, zencefil, ıhlamur, papatya gibi bitki çayları ile limonlu ılık su tüketmek öksürüğün geçmesine yardımcı olabiliyor. Ortam havasını nemlendirme, boğaz pastilleri ve bazı şuruplar da öksürüğe iyi gelebiliyor.
ÖKSÜRÜK GECELERİ NEDEN ARTAR?
Yatar pozisyona geçildiğinde, yerçekimi etkisiyle burun ve sinüslerden boğaza doğru mukus akışı artıyor. Bu da boğazı tahriş ederek, öksürük refleksini tetikliyor. Özellikle geniz akıntısı olan kişilerde bu durum daha belirgin olabiliyor. Bu durum uyku kalitesini de bozabiliyor.
Böyle durumlarda ne yapılabilir?
Gece öksürüğü, özellikle uyku sırasında meydana gelen öksürük nöbetleridir. Astım, gastroözofageal reflü hastalığı ve kalp yetmezliği gibi durumlar, gece öksürüğüne neden olabiliyor. Reflüye bağlı öksürük düz yatınca artabileceğinden 45 derece eğimle yatmak ve geceleri ağır yiyecekler yememek gibi reflü önlemleri önem taşıyor. Astım hastalığında da gece atakları çok görülebildiğinden, geceleri öksürük artabiliyor.
Geçmeyen öksürükten şikayet eden kişiler var. Bunun sebebi nedir? Ne kadar sürer?
Bu tablo, genellikle akut bir enfeksiyon sonrasında kalan öksürükten kaynaklanıyor ve üç-sekiz hafta sürebiliyor. Örneğin, bir soğuk algınlığı sonrası tahriş devam edebiliyor ve bu subakut öksürüğe yol açabiliyor. Ayrıca sigara dumanı veya çevresel alerjenler de süreci uzatabiliyor. Çoğunlukla kendiliğinden düzeliyor ancak semptomları hafifletmek için doktor önerisiyle öksürük baskılayıcılar veya balgam söktürücüler kullanılabiliyor.
Formsante Aralık 2024 – Ocak 2025 sayısından
Hazırlayan: Ayşegül Uyanık Örnekal
