Çocukluğunuzda yaşadığınız ve o günden beri beyninizde donmuş olarak bekleyen bir anı bugün size hayatı zehir ediyor olabilir. Bu anıyı hatırlamak, ona karşı duyarsızlaşmak ve anıyı pozitif olarak beyninize yeniden işlemek için kullanılan EMDR yöntemi sadece birkaç seansta başarılı sonuçlar veriyor.
İngilizce adının baş harflerinden oluşan EMDR adıyla bilinen Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme Terapisi, bugün travmadan kaygı bozukluğuna, vajinismustan kekemeliğe birçok sorunun tedavisinde kullanılıyor. EMDR uzmanı bir klinik psikoloğun karşısında oturuyorsunuz. Gözlerinizle onun el hareketlerini takip ederek ya da iki avucunuza yerleştirdiği titreşimli aleti hissederek size sıkıntı veren konuya ya da anıya odaklanıyorsunuz. Bu sırada beyninizin sağ ve sol kısımları yani duygularınız ve mantığınız aynı anda harekete geçerek büyük bir güç oluşturuyor. İşte şimdi o anıyı yenecek güce sahipsiniz. Kötü anınızla yüzleşip barışıyorsunuz. Klinik Psikolog Tuğçe Peker Darcan, EMDR yönteminin detaylarını anlattı.
EMDR ne zaman ve nasıl ortaya çıktı?
Dr. Francine Shapiro, 1989’da ABD’de henüz bir doktora öğrencisiyken göz hareketlerinin kendisini bazı sıkıntılı düşüncelerden uzaklaştırdığını fark etti ve bunun üzerine orduda kaygı problemi olan gönüllüler üzerinde bazı çalışmalar yaptı. Çalışmalarında göz hareketlerinin kişilerin beyninin iki tarafında; yani mantık ve duyguları arasında bir bağlantı kurduğunu ve bunun da iyileşme sağladığını ortaya çıkardı. İlerleyen araştırmalarda ortaya çıktı ki bu etken sadece göz hareketleri olmak zorunda değil. Kişiyi hem sağdan hem de soldan uyaran tensel duyular ve sesler de aynı etkiyi sağlayabiliyor.
EMDR hangi durumlarda kullanılıyor?
Bugüne kadar yapılan araştırmalarda EMDR, uzak ya da yakın geçmişte yaşadığınız olumsuz herhangi bir olayı, beyine işlemek için kullanan bir travma terapisi olarak tanımlanıyordu. Yapılan yeni araştırmaların da ışığında EMDR’yi artık her durumda uygulayabiliyoruz. Kişiyi rahatsız eden bir anı değil de mevcut bir durum olabiliyor. Örneğin patronu ile ilişkisi bozuk olan kişiyi patronuna karşı, sınav kaygısı olan genci sınava karşı duyarsızlaştırıyoruz. Duygu ile mantık işbirliği yaptığında bu genç, “Bu bir deneme, başarabilirim” şeklindeki yaklaşım sayesinde performansını artırıyor.
Terapide kişi kötü anısını tekrar yaşıyor mu?
Terapiye gelen birçok kişi bir sıkıntısının nedenini bulamıyor. Danışanın öyküsünü alırken “Geçmişten bugüne sizi üzen, sık sık aklınıza gelen, rüyalarınıza giren bir şey var mı?” diye soruluyor. Bazen hiçbir anı hatırlanmayabiliyor. O zaman EMDR sırasında güncel sıkıntılardan birini ele alıyoruz. Örneğin kekemelik sorunu olan biriyle yaptığımız çalışmada 2 yaşında izlediği bir reklamdan korktuğunu ve kekeme olduğunu fark ettik. Bu kişi o anısına ulaştıktan sonra konuşmasında büyük düzelme oldu. Bazen danışan yaşadığı olayı anlatmak istemese de EMDR uygulayabiliyoruz.
Anıları hatırlamak nasıl gerçekleşiyor?
Hayatımızda bizi etkileyen bazı olayları 30 yıl sonra bile daha dün yaşamış gibi hatırlarken ölüm, kötü bir görüntü, bakış ya da söz gibi bazı anıları ise hiç hatırlamıyoruz. Çünkü travma yaratan bu olaylar, tıpkı derin dondurucuya konulan bir yemek gibi beyinde donuyor. EMDR onu arayıp buluyor ve adeta buzunu çözdürüp yediriyor ve sindirtiyor.
Bir danışana EMDR uygulamaya ne zaman karar veriyorsunuz?
Kişinin ciddi travmatik yaşantısı varsa ve sıkıntıları bu durumdan sonra başlamış ise o zaman kesinlikle EMDR ile müdahale etmek gerekiyor. Fakat EMDR yapmak için danışan ile aranızda bir güven ilişkisinin kurulmuş olması şart. İlk olarak kişinin öyküsünü almak gerekiyor. Bazı kişilerin hayatında birden fazla travma oluyor. Bu durumda nereden başlanacağına karar vermek de önem taşıyor. Güven ilişkisi kurulduktan sonra yani üç veya dördüncü seansın ardından EMDR uygulamaya başlanıyor. Bazen bir konu ile başlıyoruz ve altında başka konular çıkıyor.
Danışanın günlük hayatı etkileniyor mu?
Kişi, EMDR esnasında ve terapiden sonraki bir hafta boyunca o anıyı tekrar yaşıyor. Hatta çocuklukla ilgili anılara gidildiğinde seans sırasında danışanın sesi incelebiliyor. “Baba yapma” gibi cümleler kuruyor. Çok sıkıntı duyduğunda elini kaldırıp seansı durdurmasını istiyoruz. Bu seanslar kişide sersemlik, dalgınlık yapabiliyor. O gün araç kullanmamasını, işe ya da okula gitmemesini öneriyoruz. Bir hafta boyunca baş ağrısı, çok rüya görme, tekrar hatırlamalar, yeni hatırlamalar yaşanıyor. Bu nedenlerle EMDR’yi çok iyi bilen bir uzmanın yapması gerekiyor.
Kişiyi anısıyla barıştırıyor musunuz?
İlk seanstan sonra beyin o anıyı işlemeye başlıyor. İkinci seansa kadar tavsiye edilen süre aralığı 7-8 gün. Eğer altından bir başka travma çıkmadıysa kişi ikinci seansa geldiğinde sıkıntısı bir miktar azalmış oluyor. Kaldığımız yerden devam ediyoruz ve kişi anıya karşı daha da duyarsızlaşıyor, anı silikleşiyor. Bu bir hafıza kaybı değil ama “Bunu ben mi yaşamıştım?” dercesine bir yabancılaşma hissi. Aklına geldiğinde artık kişiyi üzmüyor, kalbini çarptırmıyor.
EMDR çocuklara da uygulanabiliyor mu?
Çocukların sözel ifadesi çok gelişmiş olmadığı için resim yaparak anlatıyorlar. Önce olumsuzlamayı çiziyorlar, korkunç bir resim çıkıyor ortaya. 50 dakikalık seanstan sonra aydınlık rengarenk bir resim çiziyorlar. Örneğin böcek fobisi olan bir çocuk seans öncesi kağıda siyah, dev bir böcek çizerken seanstan sonra minicik bir böcek çizebiliyor.
Yeme bozuklukları EMDR ile tedavi edilebiliyor mu?
Yeme bozuklukları genellikle aile içinde ya da dışındaki olumsuz yaşantılarda, medyanın, arkadaşların, toplumun bize verdiği mesajlarla ilgili olarak gelişiyor ve bunlardan besleniyor. Dolayısıyla kişinin kendisi ile ilgili, ‘Şişmanım’, ‘Ancak zayıflarsam sevilirim’ gibi negatif düşünceleri oluşuyor. Bu negatif düşüncelerin kaynağı olan anıyı temizlediğiniz, kişiyi bu düşüncelere karşı duyarsızlaştırdığınız zaman bedeni ile barışması sağlanıyor. Duygusal yemek yemenin nedenleri de EMDR sayesinde bulunabiliyor. Örneğin bir kişinin anneye olan öfkesini bastırmak için tatlıya yöneldiği ortaya çıkabiliyor.
Kaç seans uygulamak gerekiyor?
Bazı durumlarda ilk seansta tanışıyor, ikinci seansta EMDR uyguluyor ve terapiyi bitirebiliyoruz. Çünkü EMDR kısa süreli bir terapi. Kişi birkaç hafta boyunca anıyı tekrar yaşıyor, sıkıntılı günler geçiriyor ama sorunu hızla çözüyor. Birkaç travma iç içe girdiyse 4-5 seansa kadar uzayabiliyor. Ancak kişinin yıllar süren bir taciz öyküsü, evde sürekli bir şiddet öyküsü varsa, hayatı boyunca her gün ayrı bir travmaya maruz kaldıysa belli aralıklarla bir ya da iki sene bile sürebiliyor.
Yaprak Çetinkaya
Formsante Dergisi Haziran 2011 Sayısı
