Kahramanmaraş’ta meydana gelen ve 10 ili etkileyen 7.7 ve 7.6 şiddetindeki iki deprem sonrası göçük altından yaralılar çıkarılmaya devam ediyor. Ve uzmanlar ekranlarda enkaz altında çıkarılan yaralılar için ‘Crush Sendromu’nun önemine dikkat çekti. Peki, Crush Sendromu nedir, neden olur? Belirtileri nelerdir? Tedavisi nasıl yapılır? Acıbadem Ataşehir Hastanesi Nefroloji Uzmanı Prof. Dr. Suat Ünver anlatıyor…
CRUSH SENDROMU NEDİR?
Kelime anlamı ‘ezilme – travmatik kas yıkımı’ olan Crush, özellikle deprem sonrası gelişen, göçük altına uzun süre hareketsizliğe ya da kasların sıkışması sonucu ezilmesine bağlı olarak ortaya çıkan “kas yıkımı”nın neden olduğu klinik bir tablodur. Travmatik kas yıkımı ile birlikte, kas dokusunda bulunan myoglobin isimli bir proteinin dolaşımda aşırı artması ve böbreklerde birikime uğraması sonucu akut böbrek hasarı gelişebilir. Crush sendromu; depremden canlı olarak kurtarılan hastalarda yaşamı tehdit eden önemli bir durumdur.
Gecikmeli olarak kurtarılan hastalarda, ezilme olmasa bile, uzun süren hareketsizliğe bağlı olarak oldukça sık gözlenmektedir. Bu nedenle kurtarılan her hasta crush sendromu riskine karşı değerlendirilmeli, sıvı gereksinimleri acilen karşılanmalıdır.
CRUSH SENDROMU NEDEN OLUR?
- Dar alanda sıkışma,
- Göçük altındaki uzamış bekleme süresi,
- Buna bağlı olarak uzun süren hareketsizlik,
- Yıkılan kas dokusu miktarı,
- Sinir ezilmelerine bağlı hareket kısıtlılığı,
- Yetersiz su tüketimi ya da suya ulaşamama
Deprem dışı başlıca crush sendromu nedenleri;
- Ezilmeler ve kas yıkımı ile karakterize trafik kazaları,
- Toprak ya da çığ altında kalma,
- Savaş,
- Fırtına/kasırga,
- Bina yıkımları,
- Maden kazaları gibi iş kazalarıdır.
CRUSH SENDROMU BELİRTİLERİ
Sıvı eksikliğine bağlı;
- Ağız kuruluğu,
- Göz kürelerinde küçülme/çökme,
- Cilt tonusunda azalma,
- Kan basıncı düşüklüğü, nabız yüksekliği, (bazen tansiyon ölçülemeyecek kadar düşük, nabız dolgunluğu ileri düzeyde azalmış olabilir)
- Ritm bozukluğu,
- Hipovoleminin derinliğine bağlı soğuk terleme,
- El ve ayaklarda dolaşım bozukluğunu gösteren soğukluk,
- İdrar miktarında azalma,
- İdrar renginde koyulaşma, (idrar myoglobin etkisi ile kahverengi renge dönüşebilir)
- Elektrolit dengesizliğine bağlı olarak nöro-psikiyatrik belirti ve bulgular da gözlenebilir.
CRUSH SENDROMU HANGİ SORUNLARA YOL AÇABİLİR?
Göçük altında kalan kişiler dar bir alanda uzun süre kurtarılmayı beklerken, suya da erişemedikleri için kas yıkımı ile birlikte artmış olan sıvı gereksinimlerini de karşılayamazlar. Kas yıkımına eşlik eden yetersiz sıvı tüketimi ya da sıvı alımının durması, böbrek yetmezliğini hızlandıran önemli önemli husustur. Nadiren, uzamış akut böbrek hasarı gözlenen hastalarda, tüm destek tedavilerine rağmen düzelmeyerek kronikleşebilir ve son dönem böbrek yetmezliğine ilerleyebilir. Bu hastalar düzenli diyaliz ya da böbrek nakli tedavilerine gereksinim duyabilirler. Crush sendromu böbrek yetmezliğinin yanı sıra başka ciddi tablolara da neden olabilir. Kasların yıkılması ile birlikte hücre içerisinde yoğun olarak bulunan potasyum sürekli olarak kan dolaşımına geçerek, kalbin durmasına yol açabilen “Hiperpotasemi-potasyum yüksekliği’ ile sonuçlanır. Crush sendromlu hastalarda gözlenen hiperpotasemi, en önemli hasta kayıp nedenidir. Serum ve ilaç tedavilerine yanıt vermiyor ise acil diyaliz yapılmasını gerektiren bir durumdur.
NASIL TEŞHİS EDİLİYOR?
Hastanın laboratuvar değerlendirmesinde kas yıkımına bağlı olarak kreatinin fosfokinaz, laktat dehidrogenez gibi kaslarda bulunan enzim düzeylerinde aşırı yükseklikler, serum ve idrarda myoglobin düzeylerinde yükseklikler ve böbrek fonksiyonlarında bozulma gibi bulgular ortaya çıkar. Laktik asit düzeylerindeki artış kas hasarının ciddiyeti ile parelellik gösterir. Elektrokardiyografi, hiperpotaseminin kalp bulguları gözlemde değerli bir tetkiktir.
NASIL TEDAVİ EDİLİYOR?
- Kurtarıldıkları noktalardaki ilk değerlendirme ve acil tedavi yaklaşımı
- Sevk süreçleri ve sevk edildikleri hastanelerdeki tedavi yaklaşımları
Özellikle uzun süre göçük altına kalan ve kurtarılan tüm hastaların hızlıca damar yolu açılmalı, gereksinim duydukları volüm ihtiyacı, potasyum içermeyen (izotonik) serumlar ile hızla karşılanmalıdır. Hatta göçük altından çıkarılamamış olsa bile koluna ya da ayağına ulaşılabildiği ilk temas noktasında hastalara damar yolu açılarak serum desteği sağlanmalıdır. Hastanın gereksinimleri doğrultusunda serum desteğinin saatte 1-1.5 litreyi bulabileceği gerçeği ile hızlı serum desteğinden çekinilmemelidir. Hasta bir sağlık kuruluşuna ulaştırılana kadar uygulanacak sıvı tedavisi idrar rengi açılana ve normalleşene kadar yoğun bir şekilde sürdürülmelidir. Göçük altından çıkarılan hastaların idrar miktarını takip edebilmek için, mesanelerine sonda yerleştirilmesi, hasta izlemini ve tedavinin monitorizasyonunu kolaylaştırması açısından önemli bir gerekliliktir. Serum potasyum düzeyini düşürmeye ve myoglobinin böbrek hasarına yol açmadan vücuttan uzaklaştırmaya yönelik ilaç tedavileri, gereklilik halinde uygulanacak ortopedik müdahaleler, göğüs kafesinde gelişen ezilmelere bağlı kanamalarda torax tüpü yerleştirmek, kan transfüzyonları, hemodiyaliz, enfeksiyondan korunma ve gelişmiş enfeksiyonların tedavisi, solunum desteği diğer hayat kurtarıcı tedavi yaklaşımlarıdır.
ERKEN DÖNEM TEDAVİNİN ÖNEMİ NEDİR?
Crush sendromlu hastalarda gözlenen akut böbrek hasarı, zamanında ve etkin tedaviler ile sekel bırakmadan iyileşme potansiyeline sahiptir. Dolayısıyla hastaların sıvı gereksinimleri hızla karşılanmalıdır. Hastaların sıvı ihtiyaçları potasyum içermeyen serumlar aracılığı ile damar yoluyla karşılanmalıdır. Serum imkanının olmadığı hallerde, ağız yolu ile su tüketimi teşvik edilmeli, ancak asla bu amaçla potasyum içerdikleri için mevye suları, komposto, hoşaf, aşure gibi gıdalar ya da sıvılar kullanılmamalıdır.
İLGİLİ İÇERİKLER