Sanılanın aksine kolesterol sadece ileri yaşta değil, gençlik döneminde de yükseliyor. Tedavisinde geç kalınması halindeyse, çok ciddi sorunlar doğurabiliyor. Siz iyisi mi, kolesterolden korunmak için önce bir ölçüm yaptırın ve tabii sağlıklı yaşam alışkanlıklarınızdan vazgeçmeyin…
“Diyet yapmam gerekiyor” “Kırmızı et ve yağlı yiyeceklerden kaçınıyorum” “Haftanın iki günü spor yapıyorum…” Yüksek kolesterolden yakınanlardan ne çok duyuyoruz bu sözleri. Özellikle ileri yaştaki komşularımızdan, arkadaşlarımızdan ya da meslektaşlarımızdan… Kolesterolün sadece ileri yaşlarda ortaya çıktığını düşündüğümüzden, içimiz rahat, şikâyetleri dinlemekle yetiniyoruz. Oysa, sanılanın aksine yüksek kolesterol sadece ileri yaşlarda değil, gençlik döneminde de ortaya çıkabiliyor.
KOLESTROLLE İLGİLİ BİLİNMESİ GEREKENLER
Kan yağları 25-30 yaş arası genç yaş grubunda da, özellikle beslenme yanlışlıklarına ve genetik faktörlere bağlı olarak son yıllarda sıkça görülmeye başlandı. Dolayısıyla, sizin de kolesterolünüzü bir an önce ölçtürmenizde yarar var. Eğer değerler yüksek çıkarsa hemen paniğe kapılmayın. Çünkü bu hastalığın yol açtığı olumsuzluklardan korunup, yaşam boyunca sağlıklı ve de mutlu bir yaşam sürdürmek de mümkün. Yeter ki sağlıklı yaşam önerilerini uygulamaktan vazgeçmeyin. Sorularımızı, bu kez Acıbadem Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Uzmanı Prof. Dr. Koptagel İlgün’e yönelttik… İşte kolesterolle ilgili bilmeniz gerekenler…
İYİ HUYLU VE KÖTÜ HUYLU KOLESTROL NEDİR?
Kolesterol yaşam için gerekli olan mum kıvamında yağımsı bir madde. Beyin, sinirler, kalp, bağırsaklar, kaslar ve karaciğer başta olmak üzere tüm vücutta yaygın olarak bulunuyor. Vücut, kolesterolü kullanarak “kortizon” ve “seks hormonu” gibi hormonların, D vitaminini ve yağı sindiren safra asitlerinin salgılanmasını sağlıyor. Büyüme ve gelişmeyi sağlayan kolesterolün büyük bir çoğunluğu vücut tarafından üretilirken, dörtte biri de besinler yoluyla dışarıdan alınıyor. Bilinen iki çeşit kolesterol var; birincisi HDL olarak nitelendirilen High Density Lipoprotein, halk arasında “iyi huylu kolesterol” olarak tanımlanıyor. Bu, kolesterolün damarlarda birikmesini engellemeye çalışan bir çeşit protein. İkincisi ise LDL olarak tanımlanan Low Density Lipoprotein. Bu protein de “kötü huylu kolesterol” olarak biliniyor.
KOLESTROL TEDAVİ EDİLMEZSE NE OLUR?
Tüm bu işlemler için kanda çok az miktarda kolesterol bulunması yeterli oluyor.
Ancak kolesterol her zaman istenilen değerde olmayıp, yüksek değerde seyredebiliyor. Kanda kolesterol düzeyinin yüksek olması da, kalp ve beden sağlığı için çok önemli bir risk faktörünü oluşturuyor. Kanda kolesterol yüksek bulununca, bu yağ kıvamındaki madde yıllar içinde yavaş yavaş damar duvarında birikiyor. Bunun sonucunda kan damarları sertleşiyor, daralıyor, hatta tıkanıyor.
Kolesterolün yüksek olması sadece kalp sağlığını etkilemiyor. Yüksek kolesterol aynı zamanda beyni besleyen damarlarda tıkanma veya daralma, felç, konuşma bozukluğu, dengesiz yürüme ve bilinç kaybına da yol açıyor. Bununla birlikte, sanılanın aksine kolesterol ile yüksek tansiyon arasında doğrudan bir ilişki yok. Ama her ikisi de birbirlerinin kan damarlarına verdiği zararı artırıyor, ortaya çıkmasını kolaylaştırıyor. Dolayısıyla hastalıklardan korunmak için kolesterol değerlerinin mutlaka ölçülmesi gerekiyor.
HANGİ YAŞTA, HANGİ SIKLIKLA ÖLÇÜLMELİ
Kolesterolün beden sağlığı üzerindeki etkileri çok fazla olduğu için, 20 yaş üzeri tüm yetişkinlerin kolesterol ölçümü yaptırması gerekiyor. 30-40 yaş grubundaysanız, spor yapmıyorsanız, genetik yatkınlık da taşıyorsanız, kolesterol değerlerinizi 2 yılda bir ölçtürmeniz gerek. Çünkü, kolesterol tıpkı yüksek tansiyon gibi genellikle belirti vermeden sinsi sinsi ilerliyor. Bazı kişilerin ise ciltlerinde ve göz bebeklerinde hafif sarı bir renk değişimi görülüyor. Kolesterol testi ana damarların sağlığı hakkında bilgi edinilmesini ve dünyadaki ölüm nedenleri arasında birinci sırada yer alan kalp krizinin ilk sinyallerinin alınmasını sağlıyor. Kolesterol 200 mg. değerinin altında ise normal kabul ediliyor. Bu değer 200 – 239 arasında sınırda, 240 mg. üstü ise yüksek kolesterol sınıfına giriyor. İdeal olan HDL’nin (iyi kolesterol) 35 mg /dl’nin üzerinde ve kötü huylu kolesterol LDL’nin 150 mg/dl’nin altında olması.
SON ÇARE: İLAÇ TEDAVİSİ
Eğer, sağlıklı yaşam alışkanlığının benimsenmesine rağmen kolesterol hedeflenen düzeye inmemişse, ilaç tedavisi gündeme geliyor. Ancak ilaç tedavisi genellikle çok fazla tavsiye edilmiyor. Prof. Dr. İlgün bunun sebebini ise şöyle açıklıyor: “Hayat boyu sürecek tedavinin ne kadar güvenilir olduğu konusunda henüz çok sayıda araştırma yok. Bu nedenle kolesterol düzeyi yüksek olan bireylerin korunmasında öncelikle diyet tedavisinde ısrarlı olunması, ilaçların yüksek risk taşıyan hastalara uygulanması gerekiyor.”
KOLESTEROL NASIL DÜŞÜRÜLÜR?
Yüksek kolesterol tedavisinde dikkat edilmesi gereken en önemli noktayı, sağlıklı yaşam önerileri oluşturuyor. Çünkü, ilaçsız tedavilerde yapılan ihmal, kolesterolü düşürmek amacıyla kullanılan ilaçların başarısını da azaltıyor. Ayrıca, sadece yaşam alışkanlıklarınızı değiştirerek kolesterolünüzü kontrol altında tutmanız da mümkün
- Bol sebze, az yağ tüketinİlaçsız tedavilerin başında beslenme alışkanlığının değiştirilmesi geliyor. Diyetle yüksek kolesterol seviyesi düşerken, dengeli bir beslenme alışkanlığı kazanmanız sağlanıyor. Ancak, sağlığınızı riske atmamak için diyetinizi, beslenme uzmanınızın tavsiyesi doğrultusunda yapmaya özen gösterin. Beslenmenizde nelere dikkat etmeniz gerektiğine gelince… Taze sebze ve meyve, kuru baklagiller ağırlıklı beslenmeye özen gösterin. Kızartmalardan kaçınmayı ihmal etmeyin, kırmızı et yerine beyaz eti tercih edin. Yüksek tansiyonunuz varsa, kullandığınız tuzu azaltmayı da unutmayın. Karaciğer, böbrek ve beyin gibi kolesterolü fazla olan etlerden uzak durun. Dikkat etmeniz gereken bir başka nokta da besinlerin yağ ve kalori içerikleri. Yağı azaltılmış peynir ve sütü tercih edin. Diyet peynir, diyet süt kullansanız bile bunları sınırlı miktarda tüketin. Ayrıca, sıvıyağ, yumurta beyazı, çay, kahve ve az kalorili meşrubat tüketebilirsiniz. Tuzlu konserve halinde sebze, cips, yumurta sarısı, mayonez, hazır salata sosları, fazla tuz, tereyağı, margarin, iç ve kuyruk yağından ise kesinlikle sakınmanız gerekiyor.
- Sigarayı bırakınHâlâ sigara içiyor musunuz? Yanıtınız evet ise, size sigarayı bırakmanızı tavsiye ediyoruz, hem de hemen şimdi. Çünkü sigara kalp ve damar hastalıkları açısından risk faktörü olduğu kadar, kolesterolünüzün yükselmesine de yol açıyor. Üstelik sigaranın zararları bununla da bitmiyor. Sigara ayrıca akciğer kanseri, akciğer hastalığı, beyin kanaması ve birçok kanser türüne de zemin hazırlıyor.
- Alkol tüketimini kısıtlayınAlkol tüketebilirsiniz ama sınırlı miktarda. Çünkü alkol, kötü kolesterol LDL’nin yükselmesine yol açan bir başka faktör. Ayrıca, fazla miktarda tüketilen alkolün sadece sağlığınız değil, aynı zamanda sosyal yaşantınız üzerinde de olumsuz etkileri olduğunu unutmayın. Bu nedenle, alkol alımını kesinlikle sınırlandırmaya özen gösterin. Uzmanlar, günde 15 ml, alkol tüketmenizde bir sakınca görmüyorlar. Merak ettiyseniz, hemen söyleyelim, 30 ml alkol 720 ml bira, 300 ml şarap, 60 ml 100 derece viski ve 60 ml rakıda bulunuyor.
- Sporu ihmal etmeyin“Yine mi spor?” diyeceksiniz belki ama sağlığınızı korumak için sporun gerekli olduğunu aklınızdan hiç çıkarmamanız gerekiyor. Kolesterolünüzü kontrol altında tutmak istiyorsanız, spor yapmanız şart. Çünkü spor HDL kolesterolü (iyi kolesterol) yükseltiyor, LDL kolesterolü ise (kötü kolesterol) düşürüyor. Dolayısıyla, düzenli egzersiz yapmayı alışkanlık haline getirin. Uzmanların önerisine göre; haftada en az 3, tercihen 5 kez, 30 -45 dakika süreyle yürüyüş, koşu, yüzme, bisiklete binme gibi sporlar, kolesterol düzeyinizin dengede kalmasını sağlıyor.
- İdeal kilonuza kavuşunSağlıklı bir yaşam için “olmazsa olmazlar”dan biri de ideal kilonuzu korumanız. Dolayısıyla, siz siz olun, kötü kolesterol LDL’nin yükselmesini önlemek amacıyla ideal kilonuzu koruyun. Eğer ideal kilonun üzerindeyseniz, beslenme uzmanınızın önerileri doğrultusunda diyet yaparak fazla kilolarınızdan bir an önce kurtulun.
BOL BOL SEBZE VE MEYVE YİYİN!
Doç. Dr. Özgen Doğan’a göre; kolesterol değerini düşürmenin en etkili yolu, öncelikle sağlıklı beslenmeye özen göstermek. Kolesterol sorununuz varsa diyetinize dikkat etmeli, bol bol sebze ve meyve ve baklagil tüketmelisiniz. Hayvansal yağ yerine, çoklu veya tekli doymamış yağlar açısından zengin olanları tercih edin. Kırmızı etten de uzak durun. Kırmızı et veya tavuk tükettiğinizde yağlarını ayırmayı alışkanlık haline getirin. Düzenli olarak balık yiyin. Haftada en az 2 kez sardalya, ton ve somon gibi yağlı balık tüketmenizde fayda var. Yüksek lifli besinler ile kolesterolü düşüren fındık ve ceviz de sofranızda bol bol bulunması gereken besinlerden.