Bu romantik bir yazı değil, aksine çok ciddi bir sağlık riskine işaret ediyor. Her 30 kadından biri meme kanserinden hayatını kaybederken, her üç kadından biri kalp hastalığı nedeniyle yaşama veda ediyor.
Kadınlar olarak sağlığımızı tehdit eden kanser türleri hakkında yoğun bir şekilde bilgilendiriliyoruz. Rahim ağzı kanserinden korunmak için kız çocuklarımıza HPV aşısı yaptırmaya başladık, biz yetişkinler ise yılda en az bir kez PAP smear testi yaptırarak öncü lezyonları araştırıyoruz. Meme kanserinde ise evde elle muayeneden ultrason ve mamografiye kadar birçok erken tanı yöntemini kullanmamız öneriliyor. Kanser vakalarında düşüş olmasa da bu önlemler sayesinde erken tanılar artıyor. Ancak aynı derecede önemli bir başka riski gözden kaçırıyoruz: Kalp ve damar hastalıkları… Bu hastalıkların erkeklere özgü olduğunun düşünülmesi aslında biz kadınları büyük bir risk altına sokuyor çünkü dünyada kadınlarda görülen bir numaralı ölüm nedenini kalp ve damar hastalıkları oluşturuyor. Avrupa’da kadın ölümlerinin yüzde 54’ünün kalp ve damar hastalıklarından kaynaklandığı biliniyor.
Anadolu Sağlık Merkezi Kardiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Nevrez Koylan “Kadınlarda bu hastalıkların gelişme yaşının biraz daha geç olması, kadınları kalp hastalıkları açısından biraz daha ihmal edilir hale getiriyor. Bir başka sorun da kadınlarda ortaya çıkan belirtilerin erkeklerdeki gibi dramatik olarak ortaya çıkmaması. Hormonlarının kendilerini koruduğuna dair, aslında çok da yanlış olmayan bir inanış da kadınların kendilerini ihmal etmesine neden oluyor” diyor.
Sigara içmek, diyabet, yüksek kolesterol, hipertansiyon, obezite ve hareketsiz yaşam kadınlar ve erkekler için kalp hastalıklarını tetikleyen ortak faktörleri oluşturuyor. Ancak kadınlar için iki risk faktörü daha var: Menopoz ve doğum kontrol hapının sigara ile eş zamanlı kullanımı… Prof. Dr. Nevrez Koylan, “Nedenler kişiye ve diğer etkenlere göre farklılaşıyor. Kadınlarda kardiyovasküler hastalıklar erkeklere oranla 10 yıl daha geç ortaya çıkıyor. Risk özellikle menopoz sonrası dönemde artıyor. Bu artışın nedeni biraz da hormonların hipertansiyon, diyabet, kan yağlarında artış, şişmanlık ve metabolik sendroma karşı koruyucu etkilerinin ortadan kalkmasından kaynaklanıyor” diyor.
Çalışırsan stres, çalışmazsan obezite
Çalışan kadının işte ve evde çifte sorumluluğu olması stresini de artırıyor ve bu durum kadınlarda kalp ve damar hastalıklarının daha çok görülmesine zemin hazırlıyor. Stresin getirdiği metabolik değişiklikler, damar sertliği oluşumunu hızlandırıyor. Kalp atım hızı stres altındayken artıyor, tansiyon yükseliyor, metabolizma en üst düzeyde çalışmaya başlıyor ve bu da metabolizmanın daha fazla serbest radikal üretmesine yol açıyor. Stres, kronik hale geldiğinde kalp damar sistemi üzerinde olumsuz etkiler yaratıyor. Öte yandan vücut zora girdiğinde ilk feda edilen hormonların seks hormonları olması nedeniyle, kronik stres durumunda kadının hormonal dengesinin etkilenmesi daha kolay gerçekleşiyor.
Kaloriye ulaşmanın giderek daha kolaylaşması ve hazır gıdaya yönelimin artması özellikle çalışmayan kadınların hızlı kilo almasına neden oluyor. Özellikle hipertansiyon ve diyabet gelişimi kadınlarda net bir şekilde ortaya çıkıyor. Bu da kadınlarda kalp hastalıklarının daha fazla görülmesine yol açıyor.
Obezitede erkeklerden öndeyiz
Kadınlarda hipertansiyon sıklığı erkeğe oranla yüzde 30-40 daha fazla ve bu fark, yaşın ilerlemesiyle birlikte artıyor. Öte yandan obezite de kadınlarda erkeklerden daha fazla görülüyor. Metabolik sendrom (diyabet, yüksek kolesterol ve hipertansiyonun bir arada olması) sıklığı da erkeklerde yüzde 27, kadınlarda yüzde 45 oranında görülüyor. Bütün bu yüksek oranlar tüm kadınlarda kalp hastalıkları riskini belirli oranda artırıyor. Bunlara bir de menopoz eklenince, vücuttaki yağ dağılımı olumsuz yönde etkileniyor ve kan yağlarının yapısı değişiyor, kalp hastalıkları tetikleniyor.
Kadınlarda belirtiler farklı
Kalp hastalıkların belirtilerini göğüs ağrısı, çarpıntı ve nefes darlığı olarak biliriz ancak kadınlarda bunlar da farlılık gösteriyor. Prof. Dr. Nevrez Koylan, kalp hastalıklarının kadınlarda daha sessiz seyredebildiğini belirtiyor ve ekliyor: “Erkekler tarafından son derece önemsenen birtakım belirtiler kadınlar tarafından umursanmazken, erkeklerin hiç kulak asmadığı kimi belirtiler de kadınlarda çok daha ön plana gelebiliyor. Örneğin erkekte tipik olarak göğsün ortasında baskı şeklinde göğüs ağrısını çok sık görmemize rağmen, bu durum kadınlarda genelde boğaza yayılan sıkışma hissi, omuzlarda tutulma, sırt ağrısı, kol ağrısı ya da mide ağrısı gibi tipik olmayan belirtilerle kendini gösterebiliyor. Çarpıntı bulgusu ise kadınlar tarafından çok daha fazla önemsenmesine rağmen, aslında erkek hastalarda çok daha önemli durumlara işaret ediyor” diyor.
Korunma önlemleri herkes için aynı
Kalp ve damar hastalıklarından korunmada kadınlar ve erkekler açısından bir fark bulunmuyor. Yaşam tarzı değişiklikleri ile bu hastalıklar yüzde 50 oranında önlenebiliyor. Değişiklik listesinde bir numarada “sigara içmemek”, diğer önlemlerin başında ise ideal kiloyu korumak yer alıyor. Mümkünse her gün, olmuyorsa en az gün aşırı 30-60 dakika egzersiz yapmak önem taşıyor.
Kan basıncı, kan şekeri ve kolesterolü kontrol altında tutmak gerekiyor. Sebze, meyve, tahıl, baklagiller, az yağlı ve yağsız proteinler ile özellikle balıktan zengin beslenmeye de özen göstermek öneriliyor.
YENİ ARAŞTIRMALAR YAPILIYOR
Prof. Dr. Nevrez Koylan, dünyada kadın kalp sağlığı hakkında yapılan bazı araştırmaların sonuçlarını Formsantè okuyucuları ile paylaştı. İşte bazı satırbaşları:
• Yaş ilerledikçe kalp krizi riski herkes için artıyor ancak kadınlar menopozdan sonra daha fazla risk altında oluyor. Bu menopozun kalp krizine neden olduğu anlamına gelmiyor, sadece bazı risk faktörleri bu dönemde artış gösteriyor. Bu artışın nedeni halen çok net olarak bilinmese de, kalp damarlarını koruduğu düşünülen östrojen seviyesindeki düşüşün buna neden olduğu tahmin ediliyor. Menopoz ile beraber ayrıca kötü kolesterol, kan basıncı artarken iyi kolesterol HDL düşüyor ya da aynı kalıyor.
• ABD’de kadın ve erkeklerden oluşan 240 bin kişi üzerinde yapılan araştırmada böbrek taşı öyküsünün kadınlar için kalp ve damar hastalığının habercisi olabileceği ortaya çıktı.
• Yeni doğum yapmış ve vücut kitle indeksi obeziteyi işaret eden kadınların kalp krizi geçirme riski artıyor. Danimarka’da 2004-2009 arasında doğum yapan ve yaş ortalaması 30 olan 273 bin kadın üzerinde bir araştırma yapıldı. Kadınların hiçbirinin kalp ya da böbrek hastalığı bulunmuyordu. Altı yıllık takibin ardından kadınların 68’i kalp krizi, 175’i ise inme geçirdi ve bu kadınların çoğu obezdi.
KALP HASTALIKLARI İLE BAŞA ÇIKMANIN 10 YOLU
1. Yürüyüş ve egzersiz: Düzenli yürüyüş yaparsanız kalp atışınız artar, vücudunuza daha fazla oksijen girer, kan basıncınız düşer, kan şekeriniz dengelenir ve kalbiniz güçlenir. Hızlı yürüyüş yapamıyorsanız haftada en az üç gün egzersiz yapın. Böylece uzun vadede yağlarınızdan kurtulur ve obezite, diyabet gibi hastalıkların riskini de düşürmüş olursunuz.
2. Diyet: Meyve, sebze ve tam tahılları sofranızdan eksik etmeyin, doymuş yağ ve trans yağlardan uzak durun.
3. Check-up: Özellikle de ailenizde kalp hastalığı öyküsü varsa düzenli check-up yaptırarak risklerinizin farkında olun.
4. Alkol ve sigara: İster bağımlılığınız ister yaşam tarzınız olsun bu iki unsur sizi kalp hastalıklarına adım adım yaklaştırıyor.
5. Yaş faktörü: Yaşınız ilerledikçe risklerin arttığını unutmayın ve check-up yaptırma sıklığınızı artırın.
6. Stres: Stres vücuttaki kortizol seviyesini yükselterek oksitlenmeye ve inflamasyona neden oluyor, ardından da kalp hastalıkları geliyor.
7. Uyku: Uykusuz kalmak yüksek kan basıncı ile ilişkilendiriliyor ve bu da kalp hastalıklarına neden olabiliyor.
8. Antioksidanlar: Antioksidan içeriği yüksek gıdalar serbest radikallerle savaşıyor ve damarlardaki harabiyeti önlüyor. Bol antioksidan almak için tabağınızın rengarenk olmasına dikkat edin.
9. Kuruyemişler: İyi kolesterol HDL içeren kuruyemişler, lifli içerikleri sayesinde kötü kolesterolü de absorbe ediyor.
10. Etiket okuyun: İşlenmiş gıdaların etiketlerine bakın. Yağ, işlenmiş un, tuz, mısır şurubu gibi içerikler kalp hastalığı riskinizi artırır.
Hamilelikte yüksek tansiyon belirti olabilir
Prof. Dr. Nevrez Koylan, gebeliği sırasında hipertansiyonu olan kadınlara ise şu uyarıda bulunuyor: “Bu kadınlar ileri yaşamlarında hipertansiyon geliştirme olasılığı ile karşı karşıya kalabiliyor, bu nedenle bu kişilerin sonraki yaşamlarında da hipertansiyon açısından değerlendirilmeleri ve takip edilmeleri gerekiyor. Ayrıca gebelikte diyabeti olan kadınlarda, olmayanlara göre Tip 2 diyabet gelişme riski daha yüksek görülüyor.”
Uzmanlar sorularınızı yanıtlıyor
Kadın sağlığını hipertansiyonla birlikte tehdit eden kalp ve damar hastalıklarına karşı, konusunda uzman bir grup kadın hekim harekete geçti. Kadınların daha fazla özeni hak ettiği düşüncesiyle yola çıkan ve aralarında Prof. Dr. Meral Kayıkçıoğlu, Prof. Dr. Nesligül Yıldırım, Prof. Dr. Rümeyza Kazancıoğlu, Prof. Dr. Elif Arı Bakır, Doç. Dr. Zeynep Tartan’ın da bulunduğu hekimler ‘’Kadın Kalbine Hanımeli Platformu’’nu kurdu. ‘‘Kadın Kalbine Hanımeli’’ projesi kapsamında yurt genelinde tüm sağlık merkezi noktalarında sağlık personelinde farkındalığın artırılması için çalışılacak; kadınlara yönelik bilinçlendirme kampanyaları ve bilgilendirme toplantıları düzenlenecek; sosyal medya iletişimi yürütülerek kadınların farkındalığı artırılacak. Kadınlar www.kadinkalbinehanimeli.com internet sitesi, www.facebook.com/ KadinKalbineHanimeli sayfası ve www.twitter.com/KadinKalbine hesabı üzerinden bilgilendirilecek.
BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ?
• Dünyada hipertansiyon hastası kadın sayısı 500 milyona ulaştı, 2025 yılında bu sayının 800 milyonu bulması bekleniyor.
• Hipertansiyonu bulunan kadınlar; erkeklere göre kalp damar hastalıklarından daha fazla etkileniyorlar.
• Türkiye’deki kadınlarda hipertansiyon görülme sıklığı erkeklere göre daha fazla ve menopozla birlikte risk artıyor.
• 40’lı yaşlardan itibaren kadınlarda hipertansiyon prevalansı erkeklerden daha yüksek.
• Dünyada her yıl 8 milyon kadın, kardiyovasküler hastalıklar nedeniyle yaşamını yitiriyor.
• Türk kadınlarında vücut kitle indeksi daha fazla. Bu hipertansiyon riskini ve kalp damar hastalıkları riskini beraberinde getiriyor.
Türk kadını dikkat!
• Türk kadınları gün geçtikçe daha fazla şişmanlıyor. Türkiye’de 40 yaşın üzerindeki kadınların yüzde 46,6’sı obez.
• Daha çok sigara içiyor.
• Daha hareketsiz yaşıyor. 40 yaşın üzerinde Tük kadınlarının üçte ikisi hareketsiz.
• Çok fazla tuz tüketiyor.
• Çalışan kadın sayısının artmasıyla beraber yaşam stresi artıyor.
• Bütün bunlar kadınlarda hipertansiyon riskini artırıyor.
• Kilolu kadınlarda verilecek olan 10 kg hipertansiyon riskini yüzde 44 oranında azaltıyor.
✎ Yaprak ÇETİNKAYA
Formsanté Dergisi Kasım 2013 sayısı