Vücudumuzdaki dokularda toplanan sıvıyı drene eden ve bağışıklığı sağlayan hücreleri gereksinim duyulan bölgelere taşıyan lenf (beyaz kan) damarlarının tıkanmasına, ‘lenfatik tıkanıklık’ adı veriliyor. Peki, Lenfödem nedenleri nelerdir? Sekonder lenfödem ve primer lefödem belirtileri nelerdir? Tanısı nasıl konulur? Prof. Dr. Semih Barlas, lenf kanallarından geçişin duraklaması sonucu ortaya çıkan şişlik yani ‘lenfödem’ olarak bilinen sorunu ve tedavi yöntemlerini anlattı.
LENFATİK SİSTEM NEDİR?
Lenfatik sistem, proteinden zengin lenf sıvısının vücudumuzda dolaşımını sağlar. Bakterileri, virüsleri ve atılım ürünlerini toplar. Lenfatik sistem bu sıvıyı ve zararlı maddeleri, lenfatik damarlar yoluyla, belli bölge/kavşaklarda yerleşik lenf düğümlerine taşır. Atılım ürünleri, ‘lenfosit’ adı verilen ve lenf düğümleri içinde yaşayıp enfeksiyonla savaşma görevini üstlenen hücreler tarafından filtreden geçirilip vücuttan atılırlar.
LENFÖDEM NEDENLERİ
Lenfödem, lenf damarlarının kol veya bacaktaki drenaj işini yeterince yapamadıklarında oluşur. Lenfödem, sistemin kendisinden kaynaklı (primer) veya başka bir hastalık/duruma bağlı (sekonder) olarak karşımıza çıkabilir. Sekonder lenfödem, çok daha sık karşılaşılan bir durumdur.
SEKONDER LENFÖDEM NEDENLERİ
- Cerrahi: Lenf düğümleri ve lenf damarlarının çıkartılması lenfödeme yol açar. Örneğin, göğüs kanserlerinde yapılan ameliyat (‘mastektomi’) sırasında, tümörün yayılımını engellemek için koltuk altındaki lenf bezleri çıkartılabilir. Kolun lenfatik kanalları koltuk altından geçtiği için, hastaların %10-15’inde, mastektomi ameliyatı sonrasında kolda lenfödem gelişir. Benzer örneği, prostat kanseri ameliyatında, kasıkta yer alan lenf düğümlerinin çıkartılması sonrasında, bacakta lenfödem oluşumu için de vermek olasıdır.
- Kanserde radyasyon tedavisi: Radyoterapi, lenf düğümlerinde veya damarlarında enflammasyon ve nedbeleşmeye yol açabilir. Bunun sonucunda da lenfatik kanal tıkanabilir.
- Tümörler: Eğer tümör veya kanser hücreleri lenfatik kanalları tıkarsa, lenfödem oluşabilir.
- Sellülit vb cilt enfeksiyonları: Lenf düğümlerinin enfeksiyonu veya parazitler, lenf sıvısının akışını kısıtlayabilir. Ayak tırnak bozuklukları (örn. Tırnak batması) veya parmak arasındaki enfeksiyonlar (örn. Mantar) önce sistemde enfeksiyona (‘lenfanjit/sellulit’) ve ardından da lenfödeme yol açabilir.
- Yaralanmalar.
PRİMER LENFÖDEM NEDENLERİ
Primer lenfödem, nadir ve kalıtsal bir durum olup, vücudumuzdaki lenf damarlarının oluşum kusurudur.
- Milroy hastalığı (doğumsal lenfödem): Lenf düğümlerinin anormal oluşumu ile karakterize bu durum bebeklik döneminde kendini gösterir.
- Meige hastalığı (erken lenfödem): Lenfödem, puberte, hamilelik veya 35 yaşına kadar herhangi bir dönemde kendini gösterir.
- Geç başlangıçlı lenfödem (geç lenfödem): Çok nadirdir ve genelde 35 yaşından sonra saptanır.
LENFÖDEM BELİRTİLERİ
- Kol veya bacağı kısmen/tamamen tutan, genelde parmakları da içine alan, şişlik
- Uzuvda ağırlık veya gerginlik hissi
- Hareket kısıtlılığı
- Ağrı veya konfor bozukluğu
- Tekrarlayan enfeksiyonlar
- Ciltte sertleşme ve kalınlaşma (fibröz doku oluşumu).
RİSK FAKTÖRLERİ
- İleri yaş
- Aşırı kilo-obezite
- Romatoid veya psöriatik artrit hastalıkları
DOĞURABİLECEĞİ SORUNLAR
Lenfödem, kolda veya bacakta ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
- Enfeksiyonlar: Lenfödemden kaynaklanabilecek enfeksiyonlar arasında, cildin ciddi bakteri enfeksiyonları (‘sellulit’) ve lenf damarlarının enfeksiyonu (‘lenfanjit’) sayılabilir. Kol veya bacaktaki en ufak bir cilt bütünlüğünün bozulması/yaralanma, enfeksiyon için bir giriş noktası olabilir.
- Lenfanjiosarkoma: Bu nadir yumuşak doku kanseri türü, tedavi edilmemiş, ileri dönem lenfödem kaynaklı olabilir. Olası belirtileri arasında, ciltte mavi-kırmızı veya mor lekelenmeler sayılabilir.
ÖNLEMLER
- Koruma: Lenfödem bulunan kol veya bacağı yaralanmalardan korumak gerekir. Keskin cisimlerden uzak durulmalıdır. Bıçak yerine elektrikli traş makinası kullanmak; bahçede veya mutfakta çalışırken koruyucu eldiven giymek; dikiş dikerken yüksük kullanmak, örnek olarak gösterilebilir.
- İstirahat: Kanser tedavisi sonrasında egzersiz veya germe hareketleri yararlı olacaktır. Ama cerrahi tedaviden veya radyoterapiden hemen sonra aşırı aktiviteden de kaçınmak önemlidir.
- Isıdan kaçınma: Lenfödem gelişmiş/gelişmekte olan kol veya bacağa buz veya aşırı sıcak tatbik edilmemelidir.
- Yükseğe kaldırma: Her fırsatta, lenfödemden etkilenen kol/bacağı kalp düzeyinin üzerine kaldırmak yarar sağlayacaktır.
- Dar giysilerden kaçınma: Kol veya bacağı sıkacak giysi veya tansiyon aleti gibi malzemelerden kaçınılmalıdır. Tansiyona, lenfödemden etkilenmemiş koldan bakılması doğrudur.
- Hijyen: Cilt ve tırnak bakımına büyük önem verilmelidir. Bir enfeksiyon odağı oluşturabilecek cilt değişiklikleri veya kesileri saptama amacıyla, düzenli olarak kol ve bacaklar kontrol edilmelidir.
TANI NASIL KONULUR?
Doktorunuz önce sizi muayene edecek ve sağlık geçmişiniz ile ilgili sorular soracaktır. Ardından aşağıda yazılı testlerden bir veya birkaçının yapılmasını isteyecektir:
- Doppler ultrasonografi
- Bilgisayarlı tomografi (BT) veya manyetik rezonans görüntüleme (MRI)
- Lenfosintigrafi
Muayenenizi gerçekleştirecek kalp damar cerrahı, sorunun lenfödem mi yoksa cilt altı yağ dokusunun aşırı artışı ile karakterize ‘lipödem’ mi olduğunun ayırıcı tanısını yapacaktır. Hepsinden önemlisi, şişlik bacakta kendini göstermiş ise, esas sorunun lenfatik sistemden ziyade, bacaklarda ‘varislerle’ kendini gösteren ‘venöz yetmezlik’ mi olduğunu anlayacaktır.
TEDAVİ
Venöz yetmezlik ve lipödemin aksine lenfödemin kesin tedavisi yoktur.Tedavi, şişlik ve ağrının kontroluna odaklanır. Tedaviler arasında:
- Egzersiz: Hafif egzersizler, lenfödemin etkilediği uzuvdaki sıvı drenajının iyileşmesine katkıda bulunacaktır.
- Bandaj tedavisi: Elden kola dogru veya ayaktan kasık yönünde, basıncı azalacak şekilde uygulanacak elastik bandajlar, lenfatik sıvının doğru yönde ilerlemesine yardımcı olacak, lenfatik kanalları veya yan dallarını açacaktır.
- Masaj: ‘Manuel lenf drenajı’ adı verilen özel masaj tekniği ile lenfatik akımın gerçekleşmesine yardımcı olunacaktır. Bu konunun, deneyimli bir uzman tarafından gerçekleştirilmesi çok önemlidir. Masaj, herkese uygun değildir. Eğer ciltte bir enfeksiyon varsa, pıhtı söz konusu ise veya etkilenen lenf drenaj alanlarında kanser gibi aktif bir durum mevcutsa, kesinlikle kaçınılmalıdır.
- Basınç tedavisi: Kola veya bacağa geçirilen bir manşon, elden koltuk altına doğru, bacağa yerleştirilen ise, parmaklardan kasığa doğru, parçalı olarak şişirilip söndürülür. Buna ‘pnömatik kompresyon tedavisi’ adı verilir. Sonuçta yine lenfatik sistemin çalışmasına yardımcı olunur.
- Basınçlı çoraplar: Günümüzün kademeli basınçlı çorapları ve kollukları lenfödem tedavisinde, bandaj tedavisi, masaj ve kompresyon tedavisi gibi lenfatik drenajın doğru biçimde işlemesine yardımcı olur.
- Cerrahi: Çok nadir durumlarda ve bu konudaki özel merkezlerde uygulanan bir tedavi şeklidir. Fazla dokuların çıkartılması veya lenfatik damarların venlere (toplardamarlara) ağızlaştırılması veya lenf düğümü transplantasyonu, uygulanabilecek cerrahi yöntemlerdir.
Hangi tedavi yöntemi uygulanırsa uygulansın, sonuçta kademeli basınçlı çorap veya kolluk tedavisi mutlaka önerilmelidir. Aksi halde lenfödemin tekrar edeceği unutulmamalıdır.
İLGİLİ İÇERİKLER