Bolluk ve bereketin simgesi, birliği, beraberliği, paylaşmayı ve dayanışmayı sağlayan Ramazan ayı başladı. İftar sofraları ailemizin, sevdiklerimizin bir araya gelmesine vesile olduğu için adeta bir ziyafete dönüşür fakat bu durum diyabetliler için komplikasyon riskini arttırabilir. Tıpkı diğer aylarda olduğu gibi, ramazanda da yeterli ve dengeli beslenmek, oluşabilecek komplikasyonlardan korunmak için önemlidir. Peki, diyabetliler oruç tutabilir mi? Oruçluyken kan şekeri kaç olmalı? Ramazan’da kan şekeri düşmemesi için ne yapılmalı? Diyetisyen Ceren İşeri anlatıyor…
DİYABETLİLER ORUÇ TUTABİLİR Mİ?
Diyabet, hipertansiyon gibi kronik hastalığı olan kişiler için standart önerilerden bahsetmek ne yazık ki mümkün değil. Öneri ve tavsiyelerin kişiye, hastalığın durumuna, tedavi modeline, bireyin deneyimlerine göre belirlenmesi gerekiyor. Oruç tutmak isteyen diyabetli bireyin, önce takip eden doktoru ile konuşması, oruç tutmanın risklerini öğrenmesi ve kararını buna göre vermesi önemli.
Uzun süreli açlık ve/veya tedavi düzeninin değişmesi, hipoglisemi (düşük kan şekeri), hiperglisemi (yüksek kan şekeri), uzun süre sıvı tüketmemeye bağlı gelişebilecek dehidrasyon ve inme için potansiyel riskler oluşturabiliyor.
Tip1 diyabetliler, kötü kontrollü kan şekerine sahip tip 2 diyabetliler, yakın zamanda ciddi hipoglisemi veya diyabetik ketoasidoz geçirmiş olan kişiler, tekrarlayan hipoglisemileri olanlar, hipoglisemileri fark etmeyen bireyler, böbrek yetmezliği veya damar hasarı olanlar, yaşlılar, diyabetli gebeler ve akut hastalık geçirmekte olanlar birinci derece risk grubu olarak kabul ediliyor ve bu kişilerde oruç tutmak yüksek komplikasyon riski oluşturabiliyor.
EĞER KOMPLİKASYON RİSKİNİZ YÜKSEKSE;
Eğer iyi kontrollü tip 2 diyabetiniz varsa veya diyabetinizi ilaç veya yaşam tarzı değişikliği ile yönetebiliyorsanız, oruç tutmak daha az riskli olabilir. Ama yine de öncelikle doktorunuza danışmalı, tedavinizde gerekli olabilecek değişiklikler, ilaç/insülinlerle ilgili bilgi sahibi olmalısınız.
ORUÇ TUTMAYA KARAR VERDİYSENİZ:
Doktorunuzdan, diyabet hemşirenizden ve diyetisyeninizden mutlaka konuyla ilgili eğitim almalısınız.
Eğer oruç tutacaksanız:
- Sık kan şekeri takibi yapmalısınız, böylelikle kan şekerinizdeki düşüşleri veya yükselişleri fark edebilir, orucu bırakabilirsiniz.
- Diyabet ilaçlarınızın doz ayarı yapılmalıdır. Böylelikle aç kaldığınızda meydana gelebilecek hipoglisemiden (düşük şeker) veya iftarda tüketilecek besinlerden sonra oluşabilecek hiperglisemiden (yüksek şeker) korunabilirsiniz.
- Düşük kan şekeri belirtileri hakkında dikkatli olmalısınız, hipoglisemi tedavisi önemlidir. Eğer kan şekeriniz 70mg/dl’in altına düşütüyse, orucu bırakmalı, derhal hipoglisemiyi tedavi etmelisiniz. Meyve suyu veya 4-5 kesme şeker içeren şekerli su gibi hızlı kana karışan bir karbonhidrat almalı, 15 dakika sonra tekrar kan şekerinizi kontrol etmelisiniz. Hedef aralığa geldiğinizde ise ara öğün/yemek yemelisiniz. Hipoglisemi tedavisi hayati önem taşır!
- Diyetisyeninizle yeme planınızı gözden geçirmelisiniz. Özellikle yağdan, şekerden zengin, yüksek kalorili iftar sofraları hem kilo kontrolü hem kan şekeri kontrolü için bir risk faktörüdür.
- Egzersiz konusunda dikkatli olmasınız. Açken yapacağınız egzersizler, hipoglisemi riskini arttırabilir. Günlük aktivitenizin azalması ise kan şekerinizde artışlara sebep olabilir. Örneğin iftardan sonra kısa yürüyüşlere çıkarak fiziksel aktivitenizi arttırabilirsiniz. Uygun egzersiz zamanı ve süresi için sağlık ekibinize danışmalısınız.
Ramazanla ilgili yapılacak eğitimler, özellikle en korktuğumuz ve en sık karşılaştığımız akut komplikasyonlardan biri olan hipogliseminin sıklığını azaltır. Eğer semptom varsa kan şekeriniz kontrole etmek ve orucu sonlandırmak son derece önemlidir.
ORUÇLU İKEN KAN ŞEKERİ KAÇ OLMALI?
Diyabetliler için hedef kan şekeri değerlerinin açlık için 80-130 mg/dl, tokluk için ise <160 mg/dl olduğunu söyleyebiliriz. Ancak bu değerlerin, kişinin yaşı, diyabet yaşı, hipoglisemi riski, diyabete bağlı komplikasyonların varlığı, eşlik eden başka hastalıkların varlığı gibi sebeplere bağlı bireyselleştirilmesi gerekebilir. Ramazan aylarınrında oruç tutanların kan şekeri 70mg/dl’nin altına düştüğünde veya 300 mg/dl’nin üzerine çıktığında, orucunu sonlandırması gerekir.
RAMAZAN’DA KAN ŞEKERİ DÜŞMEMESİ İÇİN NE YAPMALI?
- Diyabetli, vücut ağırlığını korumak için günlük ihtiyaç duyduğu enerjiyi aşmamaya, kan şekerini yönetmek için de tükettiği karbonhidrat miktarını sınırlandırmaya ve şekerden mümkün olduğunca uzak kalmaya özen göstermelidir.
- Öğünler iftar, sahur ve 1-2 ara öğün şeklinde düzenlenebilir ve kullanılan ilaçlarla uyumlu olmalıdır.
- Uzun süreli açlık zaten hipoglisemi için ciddi bir risk faktörü olduğundan sahur atlanmamalıdır ve kahvaltı öğünü gibi düşünülmelidir.
- Hem iyi bir protein kaynağı olan hem de tokluğu arttıracak yumurta ve/veya peynirin yanına, liften zengin, glisemik indeksi düşük, uzun süreli kan şekeri kontrolüne de yardımcı olacak tam tahıllı ekmekler ve bol yeşillik eklenebilir. Yeteri kadar sıvı almak, dehidrasyondan korunmak için suyun yanı sıra, süt/ayran veya şekersiz komposto gibi şekersiz-kafeinsiz içecek alternatifleri de değerlendirilebilir.
- Orucunuzu hurma ile açıyorsanız dikkat edin! 10 gramlık 2 hurmanın, 1 porsiyon meyveye denk olduğunu ve bir dilim ekmeğe denk karbonhidrat içerdiğini unutmayın. Eğer hurma ile başlayacaksınız diğer karbonhidratlarınızı azaltmalısınız.
- İftara çorba ve salata ile başlayıp, 10-15 dakika kadar ara vermek, hem sindirim sorunu yaşamamak hem porsiyon kontrolü yapabilmek için oldukça yardımcıdır. Sonrasında et/tavuk/balık veya etli sebze yemeği ile devam edebilir, yanına yoğurt/ayran ekleyebilirsiniz.
- Tedavi planınıza ve kan şekerlerinize göre size uygun miktarda bulgur pilavı/tam buğdaylı makarna/ramazan pidesi de ilave edebilirsiniz.
- Haftanın 1-2 günü, hayvansal proteinler yerine baklagilleri tercih edebilir, menünüzü çeşitlendirebilirsiniz. Elbette baklagillerin içerdiği karbonhidrat miktarını hesaba katmalı ve öğünde tüketilen diğer karbonhidratların yerine koymalısınız.
- Bu sene ramazan pidesinin 300 gram olduğunu, yani 12 dilim ekmeğe eşit olduğunu da belirtelim.
- İftar sofrasında ikram edilen tatlılardan uzak durmaya, bu haklarınızı özel günlere saklamaya gayret edin. Aksi halde tüketilen karbonhidrat miktarının artması, kan şekerinizin gece boyu yüksek seyretmesine sebep olabilir.
- Yatmadan evvel bir gece ara öğünü yapmak, hem iftara doğru oluşabilecek hipoglisemi riskini azaltmak, hem de gün içinde eksik kalan besin gruplarını tamamlamak için uygun olabilir.
- Gün içinde tüketemediğiniz besin gruplarını (süt/yoğurt ve/veya meyve ve/veya fındık/badem/ceviz gibi yağlı tohumlar…) kan şekerinizi de kontrol ettikten sonra bu ara öğüne ekleyebilirsiniz.
- İleri yaş, böbrek fonksiyonlarının bozuk olması veya kan şekerinin yüksek seyretmesi dehidrasyon riskini arttırır, elektrolit dengesizliklerine sebep olabilir. Sınırlı zamanda, ihtiyaç duyulan sıvıyı tüketmek önemlidir. Özellikle şekerli ve/veya kafeinli içecekler yerine su tüketmeyi ihmal etmeyin.
- Ağırlık kaybı, kan şekeri kontrolünü belirgin iyileştirir ve kardiyovasküler hastalık riskini azaltır. En sağlıklı hedef, haftada 0,5-1 kg ağırlık kaybetmektir. Fazla kilolu iseniz veya kilo vermeye çalışıyorsunuz porsiyon kontrolüne ramazan ayında da aynı hassasiyetle devam etmelisiniz. Günlük fiziksel aktivitenin azalması ağırlık artışı için riski arttırabilir, kilo vermenizi zorlaştırabilir.
Sonuç olarak, diyabetli bireyler için genel öneri uzun süre aç kalmamaktır. Oruç tutmak isteyen diyabetli bireyin mutlaka önce doktoruna danışması gerekir. Oruç tutmasının uygun olduğu durumlarda ise diyabet bakım ekibinden eğitim alması, karşılaşabileceği riskleri azaltmak açısından önemlidir.