Kışın soğuk algınlığı, baharda alerjiler, yazın yüzmenin getirdiği sonuçlar derken kulak burun boğaz hastalıklarının her mevsim gündemimizde olduğunu söylemek mümkün. Biz de bu konuda en çok merak edilenleri ve bilinmesi gerekenleri Kulak Burun Boğaz Uzmanı Op. Dr. Süreyya Şeneldir’e sorduk.
KULAK
1. Kulaklık ile müzik dinlemek kulak sağlığını bozar mı?
Aşırı gürültü genel anlamda kulak sağlığı açısından zararlı. Kulaklıkla çok yüksek seste müzik dinlemek bu açıdan doğru olmasa da normal sesle kulaklık kullanmakta bir sakınca bulunmuyor.
2. Kulak temizliği nasıl yapılmalı?
Sanıldığının aksine düzenli kulak temizliği yapmaya veya yaptırmaya gerek bulunmuyor. Kulak kendi kendini temizleyebilecek donanıma sahip. Ancak bazı insanların kulak kanalları dar olduğu için kendi kendini temizleyemiyor. Kulak salgıları kanalda birikiyor ve tıkanıklığa yol açıyor. Bu durumda bir KBB uzmanına kulağı temizletmek gerekebiliyor.
3. Uçak yolcuğunda kulaklar nasıl korunabilir?
Uçak yolculuklarında öncelikle buruna dikkat etmek gerekiyor. Uçak içi kabin havası çok kuru oluyor ve sirküle edilen hava tekrar tekrar kullanılıyor. Bu durum burnun kurumasına ve tıkanıklığına yol açabiliyor. Burun nemlendirici spreyler ve bol su içerek kendinizi korumanız öneriliyor. Uçak seyahatlerinde kabin içi basınç ayarlanamazsa kulakta ve başta ağrı olabiliyor. Bunu önlemek için uçak kalkarken ve inerken sakız çiğneyebilirsiniz. Uçak havalanmadan ve inmeden yarım saat önce burun açıcı damlalar kullanabilirsiniz.
4. Soğuk havalarda ya da yüzerken kulağı korumanın yolları nedir?
Kış mevsiminde ve aşırı soğuklarda vücudun açıkta kalan en uç noktaları önce donuyor. Bu nedenle kulak sağlığı açısından bere ve kulak koruyucu kullanmakta fayda var. Yüzerken ise suyun kirli olması enfeksiyonlara zemin hazırlıyor. Bir de bunun üstüne deniz sonrası kulağımızı çok kaşıyıp kurcalarsak bu sefer dış kulak yolunda enfeksiyon gelişebiliyor. Kirli sularda yüzülmemesi, çok yüzülen günlerin bitiminde eğer kulak zarında delik sorunu yoksa kulağa birkaç damla beyaz sirke damlatılması öneriliyor. Nezle ve soğuk algınlığı gibi durumlarda dalış yapılmaması gerekiyor.
5. Kulağa su kaçtığında ilk yapılması gereken nedir?
Kulak zarı delik olanlarda kulağa su kaçması sakıncalı oluyor. Bunun dışında kulağa su kaçmasının riski ve zararı bulunmuyor, giren su kendiliğinden çıkıyor. Ancak su kaçtığı esnada kulakta kir varsa kir şişip tıkanıklık yapabiliyor. Bu durumda doktorun kiri temizlemesi gerekiyor.
BURUN
1. Burnumuz neden tıkanıyor?
Burundan nefes alıp vermenizde herhangi bir sorun yokken birden burnunuz tıkanırsa bu iki nedenle olabilir. Ya üst solunum yolları enfeksiyonu geçiriyorsunuz ya da alerjiye bağlı bir tıkanıklığınız var. Enfeksiyonda burun tıkanıklığı ile birlikte boğazda yanma, ateş, kırgınlık, burun akıntısı gibi şikayetler de var. Alerjiye bağlı burun tıkanıklığı ise bazı alerjenlerle temas sonrası gelişiyor. Aniden burun tıkayan alerjenler polen (saman nezlesi), ev tozu, nemli ortam ve bahçelerde mantarlar ile hayvan tüyleri gibi maddeler olabiliyor. Kimyasal çözücüler, parfümler, sigara ve toz gibi alerjik olmayan bazı maddeler de alerji gibi etki göstererek burnunuzu tıkayabiliyor. Her iki burunda uzun zamandır devam eden tıkanıklık varsa kronik sinüzit, alt burun eti büyümesi, yıl boyu devam eden alerjik nezle, burun orta bölme eğikliği ve polip düşünülüyor. Çocuklarda en sık görülen sebep ise geniz eti büyümesi…
2. Burun eti büyümesi neden oluyor? Doğru ve kalıcı tedavisi nedir?
Sağlıklı her insanda üçü bir tarafta, üçü diğer tarafta olmak üzere toplam altı adet burun eti bulunuyor. Konka diye de adlandırılan bu burun etlerini geniz eti ve burun polipleri ile karıştırmamak gerekiyor. Gerek geniz eti, gerekse polipler sonradan oluşan, vücut için faydası olmayan dokular… Oysa burun etleri, solunum yolları için vazgeçilmez özelliklere sahip; soluduğumuz havayı nemlendiriyorlar, ısıtıyorlar, temizliyorlar. Bir tür süzgeç görevi görüyorlar ve klima gibi çalışıyorlar. Burun etini saran bir de zar tabakası (mukoza) bulunuyor ve asıl görevi bu zar yapıyor. Burun etleri gün içinde havanın ısısına bağlı olarak geçici olarak bazen büyüyor bazen de küçülüyor. Solunum için bu kadar gerekli olan burun etleri bazen kalıcı olarak aşırı büyüyüp nefes alıp vermemizi sürekli engelleyecek hale gelebiliyorlar. Burun eti büyümesi denilen bu durum alerjik nezle, kronik sinüzit, kötü hava koşullarına sahip yerlerde yaşamak, uzun süre burun açıcı damlalar kullanmak gibi nedenlerle gerçekleşebiliyor. Bu tablolarda ilaçla, radyofekansla ve cerrahi olarak burun etleri küçültülüyor.
3. Sürekli burun tıkanıklığı uzun vadede hangi sorunlara neden olabiliyor?
Burun tıkanıklığı yaşam kalitenizi bozmakla kalmıyor, sağlığınızı da olumsuz etkiliyor. Burnu tıkalı kişi daha çabuk yoruluyor, daha az fiziksel aktivitede bulunuyor. Uyku kalitesi bozuluyor, uykuda yeterince dinlenilemiyor. Üstelik uyurken horlama başlıyor. Burnu tıkalı olmayan insanlara göre kalp, akciğer ve tansiyon hastası olma ihtimali artıyor. Nezle, grip, sinüzit ve boğaz enfeksiyonu gibi üst solunum yolu hastalıklarına yakalanmak kolaylaşıyor. Yetişkinlerde cinsel fonksiyon bozuklukları ve psikolojik sorunların gelişmesine zemin hazırlıyor. Çocuklarda ise burundan konuşma, geceleri altını ıslatma, orta kulak sorunları ve işitme problemlerine yol açıyor.
4. Burun akıntısında alerji ile soğuk algınlığı nasıl ayırt ediliyor?
Soğuk algınlığı; boğazda kaşıntı ve ağrının yanı sıra, hapşırma, gözlerde sulanma, öksürme, düşük ateş, burun tıkanıklığı, hafif vücut ağrıları veya şiddetli olmayan baş ağrılarına da neden oluyor. Alerjide polen, ev tozu veya bitkiler gibi tetikleyici bir faktör bulunuyor. Bu faktörler ortadan kalkınca kişi daha iyi hissediyor.
5. Burun açmanın en doğru yöntemi nedir? İlaç kullanımında nelere dikkat etmek gerekiyor?
Burun tıkanıklığı sebebi septum deviasyonu denilen, burun orta bölgesindeki eğiklikten kaynaklanıyorsa tek tedavi yöntemi de ameliyat oluyor. Tıkanıklık burun etlerinden kaynaklanıyorsa mutlaka ilaç tedavisini denemek gerekiyor. Alerjik nezleye bağlı büyümelerde de ilaç ilk seçenek olarak düşünülüyor çünkü ilaçla küçülme ihtimali bulunuyor. İlaçla küçülmeyen veya ileri derecede büyük bir burun eti varsa ameliyat düşünülüyor. Op. Dr. Süreyya Şeneldir, burun etlerini küçültme amacı ile kullanılan ilaçların tedavide yetersizliğinin önde gelen sebebinin, ilacın doğru kullanılmaması olduğunu söylüyor. İlacın etkisini görebilmek için 14-21 gün düzenli kullanılması gerekiyor.
BOĞAZ
1. Boğaz ağrısı nasıl oluşuyor, hangi hastalıklara işaret edebiliyor?
Tıptaki adı farenjit olan ve genelde bazı hastalıkların habercisi olarak kabul edilen boğaz ağrısının en sık nedenleri arasında boğaz enfeksiyonları yer alıyor. Boğaz ağrılarının büyük çoğunluğunun nedeni virüs oluyor ve genellikle bir hafta içinde kendi kendine iyileşiyor. Bakteri enfeksiyonlarının yaklaşık yüzde 10’unda tıbbi bakıma gerek duyulabiliyor. Kızamık, su çiçeği ve krup hastalığı dahil olmak üzere, diğer virüs hastalıkları da genellikle boğaz ağrısı ile meydana geliyor. Boğaz ağrısı ile bağlantılı bakteri enfeksiyonları arasında bademcik iltihabı, difteri ve yaygın görülmeyen bir bakteri enfeksiyonu olan epiglotit de bulunuyor. Op. Dr. Süreyya Şeneldir, boğaz ağrısının nedenleri arasında alerjiler, odalardaki havanın kuruluğu, kirlilik ve diğer tahriş ediciler, kas zorlanması, asit (gastro-özefagiyal reflü), HIV enfeksiyonu ve tümörler bulunduğunu da ekliyor.
2. Boğaz ağrısı nasıl tedavi ediliyor?
Boğaz ağrılarının çoğu rahatsız edici olmakla beraber zararlı olmayıp beş ile yedi gün içerisinde kendi kendine geçiyor. Eğer şiddetli olan veya bir haftadan daha uzun süren boğaz ağrısı, yutkunmada veya nefes almada büyük zorluk, boyunda acıyan veya şişmiş lenf düğümleri, boğazın arka tarafında irin, isilik, iki haftadan daha uzun süren ses kısıklığı, tükürük veya balgamda kan, gözlerde içe göçme, şiddetli yorgunluk, idrar çıkışında azalma ve nükseden boğaz ağrılarınız varsa mutlaka doktora başvurmalısınız. Kış aylarında boğaz sağlığını korumak için en iyi yöntem ıhlamur ve bitki çayları gibi sıcak ve yararlı içecekleri tüketmek.
3. Boğaz kuruluğu neden oluyor?
Tükürük bezlerinin tükürük salgılama fonksiyonlarının azalması ağızda birçok sorunun yanı sıra boğaz kuruluğuna da neden oluyor. Boğaz kuruluğunun nedenleri arasında yaşlılık, sistemik hastalıklar, bağışıklık sistemi hasarı, hormonal bozukluklar, nörolojik bozukluklar, çiğneme kabiliyetinin azalması, tükürük bezlerinin cerrahi olarak çıkarılması, radyoterapi, bazı ilaçlar, kafein ve aşırı alkol tüketimi yer alıyor.
4. Bademcik ameliyatı ne zaman gerekli?
Senede beş kez veya daha fazla bademcik iltihabı geçiriliyorsa; uykuda horlama ve nefes kesilmesine sebep olacak kadar sorun çıkaran büyük bademcikler varsa; çocuğun havale geçirmesine sebep olan sık bademcik iltihapları oluşuyorsa; beslenme bozukluğu ve kilo kaybına yol açıp gelişmeyi bozacak kadar büyük bademcikleri varsa; erişkinlerde tüm tedavilere rağmen geçmeyen bademcik taşı ve ağız kokusu varsa; geçirilen bademcik iltihapları kalp, eklem ve böbrek romatizmasına yol açmışsa bademciklerin cerrahi olarak alınması gerekiyor.
5. Bademciklerin alınması daha sık hastalanmaya neden oluyor mu?
Olmuyor. Bademcikler ağzın arka tarafında dil kökünün her iki yanına yerleşmiş lenf bezleridir ve ağzımızda bademcik benzeri birçok lenf bezi bulunuyor. Ameliyat sonrası diğerleri görevlerine devam ettiğinden dolayı bademciğin eksikliğine bağlı sorun olmuyor.
Yaprak ÇETİNKAYA
Formsanté Dergisi Ocak 2014 sayısı