Yediğiniz gıdalar, hatalı içecek seçimleri ya da beyninizdeki ağrı merkezinin farklılığı… Bunlar ve daha onlarca faktör gaz veya şişkinlikten kıvranmanıza neden olabiliyor.
Bakışlarını karnınıza yöneltmiş bir arkadaşınıza “Kilo almadım, gazım var” diyerek kendinizi savunabilirsiniz çünkü gerçekten gaz şikayeti karnınızı şişirebiliyor. Ancak ne yazık ki tartıda gördüğünüz rakamın yüksek olmasını gaz ile açıklayamazsınız. Bunun nedenini ve sindirim sistemini ilgilendiren gaz-şişkinlik hakkındaki sorularımızı Gastroenteroloji Uzmanı Prof. Dr. Erol Avşar yanıtladı.
Sindirim sisteminde görülen gaz şikayeti toplumda yüzde 16-30 oranında görülüyor, doktora başvuran hastaların ise yüzde 20-40’ında gaz sorunu tespit ediliyor. Bu hastalar karın şişliği, gaz çıkarma ve aşırı geğirme şikayetlerinden biri ya da birkaçı ile başvurabiliyor. Geğirmenin fizyolojik bir refleks olduğunu belirten Prof. Dr. Avşar, “Yemek borusunun altındaki kas gevşiyor, mide kasılıyor ve midedeki fazla gaz yemek borusundan geçerek ağızdan geçiyor. Geğirme çok sık olsa bile mutlaka bir sindirim sistemi hastalığını göstermiyor. Midede zaten bir miktar gaz bulunuyor. Hızlı yemek yiyen kişi bu sırada hava yutuyor ve midesindeki gaz artıyor, fazla gaz ağızdan çıkabiliyor. Yemek yerken çok konuşmak, sakız çiğnemek, puro ve sigara içmek de aynı şekilde hava yutulmasına neden oluyor. Gazlı içecekler de zaten bir miktar hava bulunan mideye daha fazla hava girmesine yol açıyor. Böylece oluşan bu fazla hava ağızdan dışarı çıkıyor” diyor. Geğirme tek başına hastalık belirtisi olmasa da eşlik eden nedensiz kilo kaybı, kansızlık, yutmada takılma hissi, karında ele gelen kitle, boyunda ağrısız beze gibi belirtiler varsa inceleme gerekiyor. Sinirli insanlar da farkında olmadan hava yutuyor. Geğirmenin önlenmesi içinse nedeni oluşturan konularda yaşam stili değişiklikleri öneriliyor. Prof. Dr. Avşar, “Yavaş yemek yemek, iyice çiğnemek, sakız kullanmamak, sigara ya da puro içmemek, gazlı içeceklerden uzak durmak gerekiyor. Beraberinde midede bir sıkıntı varsa mide ilaçlarına başlanıyor ve her iki sorun da ortadan kalkabiliyor. Bazı hastalarda simetikon etken maddesinin kullanıldığı, gazı emen şuruplar kullanılabiliyor” diyor.
Hamile görüntüsü oluşabiliyor
Karında şişkinlik ve dolgunluk ise bazı genç kadınlarda hamile görüntüsü oluşturacak kadar ileri tablolara neden olabiliyor. Bu havanın hacminin aslında karnı şiş olmayan bir kişide bulunan hava ile aynı olduğunu ve kişinin ağırlığında bir fark yaratmayacağını belirten Prof. Dr. Avşar, şunları söylüyor: “50 cc’lik hava birini rahatsız etmezken diğerinin kıvranmasına neden olabiliyor. Sindirim sistemindeki alıcılar bu gazı algılıyor ve beyindeki ağrı merkezine iletiyor. Bu kişilerde söz konusu iletim daha fazla oluyor. Yemekten sonra daha çok rahatsızlık duyuyorlar ve karınları şiş oluyor. Bu kişilere güven vermek, ciddi bir sorunları olmadığına inandırmak ama basit kan tetkiklerini de yaparak onları rahatlatmak gerekiyor. Ancak şişkinliğin yanında kilo kaybı, inatçı kusma, rektal kanama, yutma güçlüğü, kansızlık, karında kitle gibi sorun varsa başka hastalıkları mutlaka araştırmak lazım.” Yaşın da önemli bir faktör olduğunu belirten Prof. Dr. Avşar, yaşla birlikte farklı hastalık risklerinin artması nedeniyle 50 yaş üzeri hastalarda gaz sorununun sebeplerinin araştırılmasının daha önemli olduğunu söylüyor.
Konuşması zor, tedavisi mümkün
Sindirim sisteminin sorunlarından biri genellikle mizah konusu edilse de yaşayan kişiye toplum içinde zor anlar yaşatıyor ve gaz çıkarma oluyor. Bu gaz türü, yutulan havadan kaynaklanabilse de en sık görülen neden gıda sindiriminin ince bağırsakta tamamlanamaması ve kalın bağırsağa geçen besinlerin burada fermantasyon olması. Ancak bağırsak gazına neden olabilen bazı hastalıklar da var. Örneğin çölyak hastalığında buğday içeren ürün yiyen kişinin gaz, ishal ve gelişme geriliği şikayetleri oluyor. Bu şikayet olduğunda ince bağırsakta bakteriyel çoğalmayı, emilim bozukluğu hastalıkları ile pankreas hastalıklarını da düşünmek gerekiyor.
Doğu toplumlarında daha sık görülen ve sütte bulunan süt şekerinin yani laktozun sindirimini sağlayan laktaz enziminin eksikliği de bağırsak gazının nedenlerinden birini oluşturuyor. Prof. Dr. Erol Avşar, ciddi şikayeti olan hastalarda süt ve süt ile yapılan muhallebi gibi ürünlerin kesildiğini, yanıt alınmazsa gaz yapan soğan, fasulye, havuç, kereviz, muz, kayısı, erik ve Brüksel lahanası gibi gaz üreten gıdaların beslenmeden çıkarıldığını söylüyor. Bunların yanı sıra diyet ürünlerin ve tatlandırıcıların da çok gaz yaptığının unutulmaması gerekiyor. Ayrıca sürekli sebze ve yeşil yapraklılarla, kepek ekmeği ile beslenenlerde de bağırsaklar iyi çalışsa da gaz da artıyor. Bu gıdaların beslenmeden çıkarılmasına rağmen gaz şikayeti devam ediyorsa sindirimi artırıcı pankreas enzimleri, bazı hastalarda probiyotikler, on iki parmak bağırsağında gaz oluşumunu önleyen şuruplar veriliyor.
“Yemeğin ardından gazdan kıvranmaya başlasanız da vücudunuzdaki gaz miktarı yanınızdaki arkadaşınızdan daha fazla değil. Tek fark sizin ağrı merkezinizin daha hassas olması.”
Tuvalet sıklığı alışkanlığa dönüşüyor
Kabızlık sorunu da vücutta gaz oluşumuna neden olabiliyor. Dört-beş günde bir tuvalete çıkan hastalarda kalın bağırsağın hareket bozukluğu, her gün çıkan ancak zorlanan kişilerde ise leğen kemiğindeki kaslarla ilgili sorun olduğu düşünülüyor. Yeni başlayan kabızlık vakalarının, yıllardır devam eden tablolardan daha fazla ciddiye alınması gerektiğini belirten Prof. Dr. Erol Avşar, “Kabızlık şikayeti ile gelen 10 hastadan sekizinde hastalık bulunamıyor. İki hastada ise depresyon, ilaçların yan etkisi, beyin fonksiyonu sorunları, omurilik hastalıkları, kalın bağırsağın uzun ve geniş olması veya son kısmındaki sinirlerin gevşeyememesi, hipotiroidi, diyabet veya kolon kanseri tespit edilebiliyor. Tanı konulamayan hastalara bunun bir alışkanlık olduğunu söyleniyor ve doğal ürünlerin desteği ile tekrar tuvalete çıkmayı öğrenmelerine çalışılıyor. Hastanın yaşı çok ileri ise ilaca başvuruluyor” diyor.
✎ Yaprak ÇETİNKAYA
Formsante Dergisi Aralık 2013 sayısı