Karaciğerimiz, toksik maddelerin vücuttan uzaklaştırılması ile yaşamsal olanların sentezi ve üretilmesi için canla başla çalışıyor ancak onun da limitleri var…
Karaciğer, karın sağ üst kadranında yer alan göğüs kafesinin alt kısmı tarafından korunan ve ağırlığı erişkinde 1200-1600 g olan en büyük katı organımız… Karaciğer, yaşamın devamı için mutlak gerekli olan toksik maddelerin yıkılarak vücuttan uzaklaştırılması (detoksifikasyon), protein sentezi, yaşamsal pek çok biyokimyasal maddenin üretilmesi ve biyokimyasal reaksiyonların düzenlenmesi gibi fonksiyonları yerine getiriyor.
Kendini yenileme özelliği ile efsanelere dahi konu olsa da hızlı gelişen akut karaciğer yetersizliklerinde veya uzun süreli hasara bağlı olarak karaciğer fonksiyonel hücrelerinin kaybı ve karaciğerde bağ dokusu (fibrozis) gelişmesi halinde organ fonksiyonları kalıcı olarak bozulabiliyor ve karaciğer nakli dışındaki tedavi yaklaşımları yetersiz kalabiliyor.
Acil durum sinyali vermiyor
Memorial Ataşehir Hastanesi Gastroenteroloji Bölümü’nden Doç. Dr. Duygu İbrişim, kronik karaciğer hastalıklarının genellikle sinsi seyrettiğini, belirgin fonksiyon kusuru gelişmedikçe hastaların çoğunda önemli bir belirti olmayabileceğini söylüyor. Kronik Hepatit B ve C enfeksiyonu olan hastalarda erken dönemde hiçbir yakınma bulunmayabiliyor. Yine yağlı karaciğer hastalığında uzun yıllar farkında olmadan karaciğer hasarı ilerleyebiliyor. Doç. Dr. İbrişim, özellikle viral hepatitler için yapılan tarama testlerinin erken tanı, uygun kişilerde aşılama ve gerekirse ileride gelişebilecek bir karaciğer yetersizliğinden korumak ve tedavi şansı yakalayabilmek için çok önemli olduğunu belirtiyor. Yağlı karaciğer hastalığı olan kişilerde de hepatit aşılamalarının yapılıp ilave risk faktörlerinin ortadan kaldırılması önem taşıyor. Bazı hastalarda karın sağ üst kadranda dolgunluk ve hassasiyet bulunabiliyor. Karaciğer hastalığının ilerlemesi ile halsizlik, sarılık, karında şişlik, kaslarda erime, daha ağır hastalarda sindirim sistemi kanamaları, bilinç bulanıklığı, hatta koma tablosu ile hekime başvurulabiliyor. Akut karaciğer hastalıklarında üst solunum yolu enfeksiyonu veya bir akut gastroenteriti taklit eden öncü belirtiler ve bunu takip eden sarılık ve karaciğer testlerinde bozulma görülebiliyor.
Hastalıkları tetikleyen durumlar
Tamamen sağlıklı bir kişide akut gelişen viral hepatit toksik bir faktör veya metabolik nedenler karaciğer hastalığına neden olabiliyor. Bazen de zaten bilinen nedenlerden herhangi birine bağlı karaciğer hastalığı var olan kişide (hasta bu durumun farkında olabilir veya olmayabilir) hepatotoksik ilaç kullanımı veya ilave bir enfeksiyon, mevcut problemi daha ciddi hale getirebiliyor.
Risk faktörleri
Ailede genetik karaciğer hastalıkları veya yakın temasta olunan aile bireyleri ile cinsel partnerde viral hepatit varlığı, hareketsiz yaşam, sağlıksız beslenme ve doktor tavsiyesi olmadan ilaç veya bitkisel ürün kullanımı önemli risk faktörlerini oluşturuyor.
Modern yaşamın etkileri
Hareketsiz yaşam, fast food ve işlenmiş-katkılı gıdaların daha çok tüketilmesi, bazı ilaç-vitamin ve bitkisel ürünlerin sağlıklı yaşam idealiyle uygunsuz kullanımı, birçok diğer sorunun yanı sıra karaciğer hastalıkları sıklığını da artırıyor. Doç. Dr. İbrişim, özellikle yağlı karaciğer hastalığı ve toksik nedenlerin günümüzün önemli sorunu olduğunun altını çiziyor. Daha fazla sayıda insan daha erken yaşlarda bu nedenle doktora başvuruyor.
Tanı yöntemleri
Hastanın doktor tarafından muayenesinde karaciğer hastalığı düşündüren bulguların tespiti, kan testleri, karın görüntülemeleri (ultrason/tomografi/MR) ve gereğinde endoskopik incelemeler kullanılıyor.
Karaciğer yağlanmasına dikkat
Karaciğer hücrelerinde aşırı yağ birikmesi anlamına gelen karaciğer yağlanması toplumun en az yüzde 20’sini etkiliyor ve gittikçe daha sık görülüyor. En önemli nedeni yoğun alkol kullanımı olan karaciğer yağlanması alkol kullanmayanlarda ise nonalkolik yağlı karaciğer hastalığı olarak isimlendiriliyor ve kilo fazlalığı (özellikle karın bölgesinde belirgin olan yağlanma), diyabet ve kan yağlarında yükseklik etkili risk faktörlerini oluşturuyor. Erken dönemde hafif derecede olan ve zararsız görülen yağlanma yıllar içerisinde olumsuz faktörler düzeltilmezse ilerliyor. Karaciğerde yağlanmaya bağlı kronik iltihap (steatohepatit) ve bu zeminde karaciğer hücrelerinde ciddi hasar ve bağ dokusu artışı (fibrozis) ile siroz ve buna bağlı karaciğer yetersizliği ortaya çıkabiliyor.
Doç. Dr. Duygu İbrişim, karaciğer yağlanmasının başlangıçta hiçbir belirti vermeyebileceğini, bazı hastalarda karın sağ üst kadranda dolgunluk, huzursuzluk hissi bulunabileceğini belirtiyor. Zaman içinde karaciğer hasarının ilerlemesine bağlı karaciğer yetersizliği bulguları gelişebiliyor. Kan testlerinde karaciğer enzimlerinde ve fonksiyon testlerinde bozulma tespit ediliyor. Karın bölgesinde yağlanma (santral obezite) iç organ yağlanması ile direkt ilişkili olduğundan kalça bölgesinde yağlanmaya göre daha fazla risk oluşturuyor.
Nasıl korunulur?
Tüm besin gruplarını dengeli olarak içeren sağlıklı beslenme, aşırı kalori alımı ve hareketsiz yaşamdan kaçınma, düzenli egzersiz ile kilo kontrolü korunmada temel faktörleri oluşturuyor.
Nasıl tedavi ediliyor?
İspat edilmiş tek tedavi yöntemi uygun diyet ve egzersiz… Fazla kiloların verdirilmesi ve karbonhidrat ile özellikle hayvansal yağ tüketiminin azaltılması gerekiyor. Diyabet ve kolesterol yüksekliğinde uygun medikal tedavilerin diyet ve egzersize eklenmesi öneriliyor. Doktor önerisi ile verilen insülin direncini kırmaya yönelik tedaviler, vitamin, mineral ve antioksidan tedaviler yardımcı olarak kullanılabiliyor.
✎ Yaprak ÇETİNKAYA
Formsanté Dergisi Eylül 2013 sayısı