Hayatınız boyunca sağlığınızla ilgili hangi risklerle karşılaşma ihtimalinizin daha fazla olduğunu bilmek ister misiniz?
Dünyada birçok bilimsel kuruluşta farklı genetik tarama testleri yapılıyor ve bu testler, çevresel risk faktörleriyle birlikte değerlendirilerek pek çok hastalıktan korunmak için yol gösteriyor. Bu alanda hizmet veren E-lab Laboratuvar Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Aytaç Keskineğe, “Genetik Kimlik” konusunda merak edilenleri anlattı.
“Genetik Miras” tanımı neyi ifade ediyor?
İnsan sağlığına etki eden iki ana risk faktörü; genetik ve çevresel faktörlerdir. Geçmiş yıllarda sadece çevresel faktörlerin neden olduğu hastalıklara müdahale edilebiliyorken, günümüz teknolojileri sayesinde genetik faktörler sonucu ortaya çıkan rahatsızlıklara karşı da tedbir alınabiliyor.
Genetik riskleri gösteren testler nasıl yapılıyor?
Birçok merkezde bu işlem yanağın iç kısmından sürüntü örneği alınarak uygulanıyor. Testi yaptırmadan yarım saat önce yemek yememek, su içmemek, diş fırçalamamak, çay, kahve ve sigaradan uzak durmak gerekiyor. Ağrısız, acısız, son derece basit bir şekilde gerçekleştirilen bu işlem ile elde edilen DNA, ilgili merkeze gönderiliyor. Gen haritasının çıkarılması için Avrupa ve Amerika’da birçok merkez bulunuyor. Bu merkezlerde 1000’e yakın gen üzerinde milyonlarca nokta incelenerek analiz yapılıyor ve “Genetik Kimlik” ortaya çıkarılıyor.
“Genetik Kimlik” ne işe yarıyor?
İncelenen DNA’nız, içinde bulunduğunuz sağlık durumunuz ve gelecekteki sağlık riskleriniz hakkında 80-100 sayfalık önemli bilgiler veriyor. Örneğin, Alzheimer için genetik yatkınlığı olan bir kişi, daha fazla B vitamini kullanarak, matematik problemleri, sudoku, bulmaca gibi beyin jimnastikleri çözerek bu hastalığı geciktirebiliyor ve şiddetini azaltabiliyor. Karşılaşabileceğiniz pek çok hastalığı sadece beslenme alışkanlıklarınızı değiştirerek önlemeniz mümkün…
Genetik testler hangi sıklıkla yapılmalı?
Genetik tarama testlerini, içeriği değişmediği takdirde, ömrünüz boyunca sadece bir kez yaptırmanız yeterli oluyor.
Genetik test sonuçları nasıl yorumlanıyor?
Genetik Harita analizi yapan laboratuvarlarda, size ait gen haritasınının tekrar analiz edilmesiyle, söz konusu hastalıktan etkilenip etkilenmeyeceğiniz saptanabiliyor. Elde edilen sonuçların aynı zamanda bir risk analizi olduğunu unutmamak gerekiyor. Gen haritanızda bir hastalığın tespit edilmesi, sizde o hastalığın mutlaka gözükeceği anlamına gelmiyor. Sadece söz konusu hastalığa karşı genetik bir yatkınlığınız olduğunu gösteriyor. Örneğin tüm meme kanserlerinin yüzde 10’u genetik geçiş gösteriyor. Bu durumda “Meme kanseri için genetik testi pozitif çıkan bir kadın ne yapmalıdır?” sorusu akla geliyor. Daha önce meme kanseri geçirip geçirmediği, birinci derece akrabalarında teyze, anne, halada meme kanseri olup olmadığı, hatta varsa genetik geçiş gösterip göstermediği gibi tüm veriler değerlendirildikten sonra ne yapılacağına karar verilmesi gerekiyor. Aksi takdirde bu testler gereksiz paniğe ve yanlış tıbbi uygulamalara sebep olabiliyor.
Yaprak ÇETİNKAYA
Formsanté Dergisi Şubat 2013 sayısı