Eksikliği halinde raşitizmden osteoporoza dek birçok farklı rahatsızlığa yol açan D vitamini eksikliği ülkemizde sık görülen bir sorun. D vitamini eksikliği ile mücadelede güneş büyük önem sağlasa da gerekli hallerde ve kişilerde takviye kullanımı gerekiyor.
Yazı: Ayşegül Uyanık Örnekal
Hücre zarının korunmasından hormon sentezine, kolesterol biyosentezinden kemik sağlığının desteklenmesine dek birçok faydası bulunan D vitamini, yapılan son araştırmalara göre, antienflamatuar etkinliğe sahip ve kanser tedavisine de yardımcı olabiliyor. Bu vitaminin bağışıklık sistemini desteklediğini ve viral enfeksiyonların tedavisine yardımcı olduğunu belirten Medical Park Bahçelievler Hastanesi İç Hastalıkları Kliniği’nden Uzm. Dr. İsmail Erbaş, şöyle devam ediyor:
“D vitamini, kalsiyumun emilimi için zorunludur. Eksikliği halinde kalsiyumun emilim oranı düşükken, varlığında ise bu oran yükseliyor. Bu nedenle, kemik erimesi yani osteoporoz tedavisine destek amaçlı D vitamini ve kalsiyumun birlikte kullanılması öneriliyor. Ayrıca genel kemik gelişimine destek olmak amaçlı da gelişim döneminde D vitamini takviyesi kullanılabiliyor. Bu vitaminin eksikliğinde çocuklarda raşitizm, genç erişkinlerde de osteoporoz ve kırık riski oluşacağından, yaşam kalitesi ve yaşam süresini değiştiriyor. Vücut ağrısı, halsizlik, yürüme güçlüğü, kemik ağrısı, güçsüzlük, saç dökülmesi, baş ağrısı, depresyon, değişken ruh hali, uykusuzluk, göz altı morlukları, aşırı terleme, kilo vermede güçlük çekme, sürekli üşüme gibi belirtiler de D vitamini eksikliğinde ortaya çıkıyor.”
D VİTAMİNİ NASIL ÖLÇÜLÜR?
D vitamini eksikliği, birçok farklı sağlık sorununa yol açabiliyor. Dışarıdan takviye alarak bu eksikliğin giderilmesinin ise ancak doktor kontrolünde yapılması gerekiyor. Kişiye takviye gerekip gerekmediğini anlamak için kan tahlili yaptırmanın büyük önem taşıdığını vurgulayan Uzm. Dr. Erbaş, “D vitamininin kandaki değeri ng/ml (nanogram/mililitre) cinsinden ölçülüyor. Genel olarak kandaki D vitamini seviyeleri;
- 12’den düşük: Eksikliğine bağlı kemik hastalığı görülebilme riski,
- 12 ve 20 arası: Sağlıklı yetişkinler için yetersiz seviye,
- 20 ve 50 arası: Sağlıklı yetişkinler için yeterli seviye,
- 50’den yüksek: D vitamini fazlalığı şeklinde ifade ediliyor” diyor.
Bu vitaminin eksikliğini yaşamamak için alınması gereken günlük dozlar; 12 aylık bebekler için 400 IU, 1-70 yaş arası 600 IU, 70 yaş ve üzerinde 800 IU olarak belirtiliyor. Ancak eksiklik halinde ya da bazı özel durumlarda bu değerler değişiyor. Örneğin; gebelik döneminde ihtiyaç dahilinde hekim kontrolünde 4000 IU’ye kadar çıkılabileceği gibi adölesan olarak adlandırılan çocuklardaki kemik gelişim döneminde günlük 1000 IU alınması gerekebiliyor. Bu nedenle mevcut durumunuzun değerlendirilmesi ve ihtiyacınız olan D vitamini dozunu öğrenebilmek için bir sağlık profesyoneline başvurmak büyük önem taşıyor.
GÜNLÜK D VİTAMİNİ İHTİYACI KAÇ MG OLMALI?
Bir kişinin D vitamini düzeyinin 30 ng/ml’den düşük olması tedavi gerektiriyor. Tedavide D2 vitamini önerilmezken, D3 vitamini kullanılıyor. D vitamini düzeyi 10 ng/ml’den düşük olanlarda altı-sekiz hafta boyunca haftada bir kez 50.000 IU D vitamini yüklemesi yapılması gerektiğine dikkat çeken Uzm. Dr. Erbaş, şöyle devam ediyor:
“Devamında günde 800 IU idame ile devam edilebiliyor. 10-20 ng/ml olanlarda 800-1000 IU D vitamini başlanması yeterli oluyor. 20-30 ng/ml olanlarda ise 600-800 IU D vitamini başlanabiliyor. Yaklaşık iki-üç aylık tedavi sonrasında hedef düzeylere ulaşılamazsa, daha yüksek dozlarda verilmesi gerekebiliyor.
HAMİLELERDE D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ
Gebelerdeki eksiklik durumunda 600-800 IU/gün D vitamini yavaş olarak yerine konulabiliyor. Günlük 500-700 IU D3 vitamini alımı, menopoz sonrası kadınlarda D vitamini düzeyini 20 ng/ml’nin üzerine çıkarıyor. Osteoporoz veya düşmeyi önlemek için gereken dozlardan daha fazla D vitamini desteği uygulanması önerilmiyor.”
D VİTAMİNİ İÇİN NE ZAMAN GÜNEŞE ÇIKILMALI?
Güneşten gelen kısa dalga boylu UVB ışınlarının (290-315 nm) dünyaya ulaştığı açı, D vitamini sentezinde etkili oluyor. UVB ışınları açık havada atmosfere dik açıyla gelirse ve başka bir fiziksel etkenle karşılaşmazsa hedefe ulaşabiliyor. D vitamini sentezi için özellikle güneşin dik geldiği öğle saatlerinde yani gölgenizin boyunuzdan daha kısa olduğu zamanda güneşe çıkılması ve 15-20 dakika kalınması önerilse de özellikle yaz aylarında öğle saatlerinde güneş çarpmalarına karşı dikkatli olunması gerektiğini belirten Uzm. Dr. Erbaş, “Güneş ışınlarının yatık geldiği öğle vakti dışındaki saatlerde güneşlenildiğinde, daha fazla etkili olan uzun dalga boylu UVA ışınlarının etkisiyle bronzlaşma gerçekleşiyor ancak D vitamini seviyeleri düşük kalıyor. Serum D vitamini düzeyleri, mevsimsel değişim gösteriyor. Yaz mevsimi sonunda en yüksek, kış mevsimi sonunda en düşük değerlerine ulaşılıyor” diyor.
D VİTAMİNİ İÇİN UYGUN SAAT ARALIĞI
Türkiye olarak bulunduğumuz enlemde D vitamini sentezi mayıs-kasım ayları arasında gerçekleşiyor. Uygun ışın açısı ise genellikle 10.00-15.00 saatleri arasında oluyor. Yaz aylarında uygun saatlerde tüm vücudun güneş ışığı ile minimal eritem dozu oluşturacak şekilde karşılaşması ise oral alınan yaklaşık 20.000 IU vitamin D dozuna eşdeğer düzeyde D vitamini sentezini; sadece el, kol ve bacakların güneşe maruz kalması da yaklaşık 3000 IU D vitamini sentezini sağlıyor. Uzm. Dr. Erbaş, açık cilt rengi olanlarda minimal eritem dozuna yaklaşık 15 dakikada ulaşıldığının altını çizerek, şöyle devam ediyor:
“Cilt rengi koyu olan kişilerde minimal eritem dozuna ulaşma süresi, açık cilt rengi olanlardan üç-dört kat daha uzun sürüyor. Faktör düzeyi 15’ten yüksek güneş koruyucu kremler güneş ışınlarının deriye ulaşmasını engelleyerek, D vitamini sentezini önlüyor. Cam arkasından güneşlenmek de aynı şekilde D vitamini sentezini engelliyor.”
GÜNEŞ HEP BİZİMLE…
Aklımızda hep bahar ve yaz mevsimleri olsa da D vitamini sentezi açısından kış güneşi de fayda sağlıyor. Bulutlu havalarda ultraviyole ışınlarının yüzde 50 azalıp, hava kirliliğinin de yüzde 60 oranında D vitamini sentezini azalttığını belirten Uzm. Dr. İsmail Erbaş, “Kapalı ortam, pencere arkasından güneşe maruz kalmak ile D vitamini üretilemiyor. Kışın haftada en az iki kez 10.00-16.00 saatleri arasında 15-20 dakika kol ve bacakların güneşe maruz kalması gerekiyor. Bulutlu ve kirli hava vitamin sentezini azaltsa da tamamen sıfırlamıyor. Dolayısıyla, kışın doğru şekilde güneşlenerek de D vitamini almak mümkün oluyor” diyor.
İLGİLİ İÇERİKLER
- D vitamini hangi besinlerde bulunur? D vitamini eksikliği belirtileri nelerdir?
- D vitamini fazla alınırsa ne olur? D vitamini yan etki ve zararları
- D vitamini eksikliği kısırlığa (infertiliteye) sebep olur mu?
- D vitamini hangi besinlerde bulunur? D vitamini eksikliği belirtileri nelerdir?
