Evde tek başınıza uyurken kaç kere bu soruyu sorarak uyandınız? Eğer sık sık ise ve hatta zaten gece asla tek başınıza kalamıyorsanız ciddi bir kaygı sorunu yaşıyor olabilirsiniz. Üstelik tek de değilsiniz, pek dile getirilmese de etrafımız geceleri mutlaka başka insanların varlığına ihtiyaç duyan kişilerle dolu.
Yazı: Seda Özdemir Şimşek
Her ne kadar yetişkin bireyler olsak da bazılarımız için gece evde tek kalmak hiç de çocuk oyuncağı değil. Gece yalnız kalındığında huzursuz olmak, kaygılanmak, paniklemek ya da dehşete kapılmak her yaşta mümkün. Kimimiz gece yalnız kalacağını anladığı dakika pılısını pırtısını toplayıp yakınlarının evine kısa süreli göç ediyor, kimimiz hemen telefona sarılıp rehberden sırayla yanına refakat edecek birini arıyor (Neden pijama partisi yapmayalım ki?), kimimiz ise sorumluluğu tek başına üstlenip (genelde kimse bulunamadığı için) önce tüm kapıları kilitliyor ve arkasına evde taşınabilir tüm büyük mobilyaları diziyor. Anlatırken kulağa komik gelse de bu korkuyu hisseden kişiler için gündelik hayatın epey zorlaştığı muhakkak. Bu korkunun temellerini ve elbette çözümünü Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi’nden Klinik Psikolog Tuğçe Erdoğdu’ya sorduk.
GECE EVDE YALNIZ KALMA KORKUSU NEDİR?
Gece evde yalnız kalma korkusu sıkça karşılaşabileceğimiz bir olgudur. Kişinin yalnız kaldığında başına bir şey geleceğinden ve başına gelebilecek tehlikeden kimsenin haberdar olmayacağından duyduğu korkudur. Yalnız kalmaktan korkmak olağan dışı bir durum değildir, hatta birçok kişi hayatının bir döneminde bu korkuyu hissedebilir. Ancak bu korku bazı kişilerde yalnız kalınan her an hissedilebilir. Bu korkuya travmatik yaşam deneyimleri ve kazalar etki edebilir. Özellikle de evde bir kaza ya da talihsizlik yaşamış olan kişilerde geceleri yalnız kalma korkusuna sıkça rastlanabilir. Bunun yanı sıra yalnız yaşayan ve geçmiş dönemde ev içi güvenlik sorunlarıyla karşılaşmış kişilerde de geceleri yalnız kalma korkusu sıklıkla gözlemlenebilir. Bazen de kişi kendini fiziksel olarak güvende hissetse de panik ve kaygı geliştirip başına beklenmedik talihsiz olaylar geleceğine inanabilir. Bu durum kişide gece evde yalnız kalma korkusuna yol açabilir.
YALNIZ KALMA KORKUSU İLE GECE EVDE TEK KALMA KORKUSU AYNI MIDIR?
Yalnız kalma korkusu gece yalnız kalma korkusundan farklıdır. Yalnızlık korkusu fiziksel bir yalnızlıktan ziyade hissi olarak yalnız kalmaktan korkma olarak tanımlanabilir. Bu korku bilimsel olarak otofobi, eremofobi, izolofobi ya da monofobi gibi isimlerle ifade edilmektedir. Bu öyle bir durumdur ki kişi bazen kendini kalabalıklar içinde bile yalnız hissedebilir. İnsan sosyal bir varlıktır ve bu fobi ile yaşayan insanlar kendini endişeli, mutsuz, depresif ya da güvensiz hissedebilir çünkü yalnız kalamadıkları için diğer insanlara bağlı bir yaşam sürerler. Yalnız kalma korkusu kişilerin yaşamlarının birçok alanını olumsuz etkiler. Öyle ki ikili ilişkilerde artık duygusal bir bağın hissedilmediği durumlarda bile kişilerin ilişkilerini bitiremediği görülmektedir. Tüm bu nedenlerden dolayı bu kişiler, genellikle güvenli bölge olarak kabul edilen evlerinde dahi yalnız kalamazlar. Gece evde yalnız kalma korkusunun monofobinin (yalnızlık korkusu) erken belirleyicisi olduğunu söyleyen çalışmalara ulaşmak mümkün.
GECE TEK KALMA KORKUSU HANGİ YAŞTA VE ŞARTLARDA NORMALDİR?
Yetişkinlerde evde yalnız kalma korkusu her yaşta görülebilir. Korkunun rasyonel olup olmadığını değerlendirmek için korkunun nedeni, şiddeti ve kişinin hayatına etkisi önemlidir.
BU KORKU NEDEN EN ÇOK KADINLARDA GÖRÜLÜR?
Literatürdeki araştırmalara göre psikolojik bozuklukların görülme sıklığı cinsiyete göre değişiklik gösterebiliyor. Örneğin erkeklerde alkol, madde kullanım bozuklukları kadınlarda ise anksiyete bozuklukları sık görülür. Bunun nedeni tam olarak bilinmiyor olsa da kadınlardaki değişken hormon seviyelerinin ruh halini etkilediğini ve erkeklerde bulunan testosteron hormonunun da stres ve kaygıyı azalttığını gösteren çalışmalar bulunmaktadır. Ortaya çıkan farkların birçok nedeni olabilir. Çalışmalarda gözlenen cinsiyet farklılıklarına yetersiz bildirimin yani tedavi başvurusu oranlarının da sebep olabileceği düşünülmektedir. Örneğin, erkekler, kadınlara göre daha az psikiyatrik destek aramaktadırlar ve bu durumun sebepleri olarak ise erkeklerin daha çok fiziksel rahatsızlıklar için destek araması ya da psikososyal problemleri ve stresleri daha az dışa vurmaları gösterilebilir. Gelişmekte olan ülkeler için korku ve kaygılarda bir cinsiyet farkından bahsetmek mümkün değildir. Travmatik deneyimler, güvenlik sorunları ve olası bir tehlikeyle karşılaşma kaygısı ile geceleri evde yalnız kalmaktan korkuyor olmak her iki cinsiyette de sıkça görülebilir.
GECE EVDE TEK KALMA KORKUSUNUN ALTINDA NE YATIYOR?
Psikanalistlere göre yalnızlık korkusu çocukluk döneminde yalnızlığın kötü yaşanması, erken yaşta yaşanan travmalar ve anneyle güvenli bir bağ kuramamakla ilişkilidir. Bu kişilerin başkalarının sevgisine inanmaları için etrafında fiziksel varlıkları şarttır. Bunun yanı sıra sessizlik, karanlık veya kendinden korkma, yani kendi iç dünyasıyla baş başa kalmaktan korkmak gibi bilinmeyen başka bir korku neticesi de oluşabilir. Bu korkuya travmatik yaşam deneyimleri, kazalar ve evde geçmiş dönemde karşılaşılan güvenlik sorunları ve talihsizlikler de etki edebilir.
GECE KAYGI DUYULDUĞUNDA SAKİNLEŞMEK İÇİN NE YAPILABİLİR?
Bu kaygı, korkulan duruma aşırı odaklanma, felaket senaryoları, yoğun olumsuz düşünceler ve yorumlamaların sonucudur. Yoğun kaygı durumlarında rahatlamak için güvenilen kişiler aranabilir ya da mindfulness, nefes egzersizi, progresif kas gevşetme gibi yöntemler ile rahatlanabilir.
GECE TEK KALMA KORKUSUNUN BİR TEDAVİSİ VAR MI?
Yoğun korku ve panik halinde bu korkunun üzerine gitmek korkuları daha da artırabilir. Hatta daha büyük travmalara bile sebep olabilir. Ne var ki yalnız kalma korkusu tedavi edilebilir. Psikoterapide önce korkunun nedenine odaklanılır. Korkunun nedeni kişiden kişiye farklılık gösterebileceği gibi tedaviler de farklılık gösterir ve kişilerin korkularıyla başa çıkma becerileri geliştirilir.
“Gece evde yalnız kalma korkusunun, monofobinin (yalnızlık korkusu) erken belirleyicisi olduğunu söyleyen çalışmalara ulaşmak mümkün.”
Gece tek kalma korkusu yetişkin ve çocuklarda farklı mı ele alınmalıdır?
Yetişkin ve çocuklarda gece evde yalnız kalma korkusu birlikte değerlendirilemez. Çocuklarda belli yaşlarda belli korkuların görülmesi normaldir. 0-7 aylık dönemde yabancılardan, 18-24 aylık dönemde rüyalardan, iki-üç yaş döneminde gök gürültüsü gibi yüksek seslerden, üç-dört yaş döneminde karanlıktan, hırsızdan, hayali nesnelerden, zarar görmekten, yalnız kalmaktan korkabilirler. Üç-altı yaş döneminde çocukların geceleri odalarının ışıklarını yakmak istemeleri normaldir. Dört yaştan sonra korkular somutlaşır ve yaşla birlikte azalması beklenir. Çocuklarda korkular yaşa uygunluğa göre değerlendirilmelidir.
Özellikle gece tek uyumanın yarattığı ileri derecede kaygının sebebi ne olabilir ve kendini nasıl gösterir?
Kişiler fiziksel olarak güvende olduklarını bilmelerine rağmen yaşadıkları korkunun nedenini anlayamaz. Bu nedenle panik ve anksiyete geliştirebilir. Bu korku terleme, titreme, bacaklarda ve ellerde uyuşma, mide bulantısı, baş ağrısı, baş dönmesi, göğüs sıkışması, kalp atışında hızlanma, nefes darlığı, kulak çınlaması, bayılma hissi gibi fiziksel; bayılacakmış hissi, ölüm korkusu, kontrolün kaybedilmesi korkusu, gerçekte var olmayan şeylere inanma gibi psikolojik belirtilerle kendini gösterebilir.
“Bazen kişi kendini fiziksel olarak güvende hissetse de panik ve kaygı geliştirip başına beklenmedik talihsiz olaylar geleceğine inanabilir.”
