Günümüzde birçok insanın yaşadığı sosyal fobi insanların içine kapanmasına neden oluyor. Uzman Klinik Psikolog Dr. Yıldız Burkovik, sosyal fobinin neden olduğunu, belirtilerini ve tedavisini anlattı.
SOSYAL FOBİ NEDİR, NASIL TANIMLANIR?
Sosyal fobiyi sosyal çevre içinde bazı durumlarda yaşanan uzaklaşma, çekinme hali diye tanımlayabiliriz. Sosyal fobik özellikleri olan kişiler hata yapacaklarmış, eleştirileceklermiş duygusunu yoğun olarak yaşarlar. Kimi zaman sanki kendilerini izliyorlarmış duygusuna da kapılabilirler, o yüzden yanlış yapmaktan çekindikleri gibi, hiç yapmamayı, kendilerini sosyal çevreden uzaklaştırmayı da tercih edebilirler. Aşağılanacaklarını düşündükleri için iletişime girmemeyi tercih ederler.
SOSYAL FOBİ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Heyecan, çarpıntı, çoğu zaman el titremesi, yüz kızarması, hatta kimi zaman kafada titreme ve yüzde seğirmeler de görülebilir. Nefesinin tam alınamaması gibi iç çekmeler, nefes açlığı ve ağız kuruluğu ve mide barsak ile ilgili sıkıntılar da açığa çıkabilir.
SOSYAL FOBİ KİMLERDE GÖRÜLÜR?
Çoğunlukla kadınlarda olmak üzere, hassas ve mükemmeliyetçi kişilerde görülebilir. Çabuk etkilenenler ile eleştiriye karşı hassas olanlar, aşırı korumacı ya da aşırı baskıcı ailede yaşamış olanlar, akran zorbalığı yaşamış olanlar sosyal fobik belirtilerin ve özelliklerin var olduğu kişilerdir.
SOSYAL FOBİDE RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR?
Kendini toplumdan soyutlarken tamamen topluma kapalı olmak, hatta ailesine ve yakın çevresindeki kişilerle de iletişimin tamamen kopması en büyük risktir. Bu şekilde olumsuz ilerleyen durumlarda kişiler yoğun bir depresyona girerler ve tedavi edilmezse sanki karakterleriymiş gibi hatalı algılanıp, yaşantılarını tamamen kapalı hale getirirler. Düzelmeyeceklerine inanmaya başlarlar ve hayattan vazgeçerler. Oysaki tedavi edilebilir bir durumdur ve asla karakterleri değildir.
Sosyal fobi hangi psikiyatrik sorunların devamında ortaya çıkabilir?
Depresyondaki kişide sosyal çekilme olabilir. Yargılanma korkusu kişinin düşüncelerini duygularını asla açmamasına neden olabilir ve iletişim yavaş yavaş kopmaya başlayabilir. Kaygı bozuklukları kişilerin toplum içinde olmalarını engelleyebilir ve kaygı duymamak adına sosyal çevreden uzaklaşma görülebilir. Alkol bağımlılığı olabilme durumları olabilir, çekingenliklerini yenme amaçlı 1 kadehle başlanır ve giderek artmaya başlar. Hatalı tutumlar, yanlış davranışlar kişilerin hayata bakış açılarını bozar ve bunu ayarlayamadıklarında dengelerin bozulmasıyla öfke açığa çıkar. Aşırı öfke patlaması yaşayacağından korkarak da kişilerle iletişim kesilebilir. Öfke nedeniyle titreme yaşayabilir bunu kişiler görmesin diye kendilerini sosyal çevreden soyutlamaya başlayabilirler. Aile ilişkileri bozulabilir.
SOSYAL FOBİ TEDAVİ EDİLEBİLİR Mİ?
Sosyal fobi tedavi edilebilir. Öncelikle kişinin kişilik özellikleri, duygu durumu ile birlikte, yaşadığı çevredeki durumu, tutumu ile yaşanan tecrübeler ya da tecrübesizlik sonucu yaşananlar birlikte değerlendirilir. İyi bir terapötik ortam ile birlikte sağlıklı sürecin gelişmesi amaçlanır. Kişiye uygun terapiler ile birlikte, beden ile ilgili kontrol edememe durumu var ise ona yönelik çalışmalar da yapılabilir. Çarpıntı, titreme, heyecan, terleme, kızarma nefesin hatalı kullanımı sonucu ortaya çıkabildiği için diyafram nefesi öğretilmesi de önemlidir.
SOSYAL FOBİNİN TEDAVİ EDİLMESİ NEDEN ÖNEMLİ?
Sosyal fobinin tedavi edilmemesi kişinin sosyal hayatından tamamen kaçınmasına sebebiyet verir. Bu şekilde bir yaşam sosyal çevreden ve iletişimlerden uzaklaşma nedeniyle kendini değersiz görme, sanki sürekli başarısız olma hissi ile dolması gibi süreçlerin hakim olmasına neden olur. Kendini kapatması yüzünden ‘her şey kötü’ hissine kapılır ve imkansız hissiyle dolar. Bu durumda eğer tek yaşıyorsa ağır bir depresyon sürece eşlik eder ve kendi gerçekliğini değerlendiremez. Oysaki tedavi edildiği takdirde kendini bağlayan düşünce süreçlerinden kurtulur ve içerde saklanan gerçek kimliği açığa çıkmaya başlar. Tedavi kişinin değişmesi demek değildir. Kendini kilitleyen rahatsızlığın kilidinin açılıp, gerçek kendiliğin ortaya çıkması demektir.
SOSYAL MEDYA SOSYAL FOBİYİ NASIL ETKİLER?
Bu kişiler sosyal medyanın içinde sürekli olurlarsa, yüz yüze gelmemeyi yaşarlarsa alışkanlık haline geleceğinden sosyal fobi aynı şekilde kalır. Çoğu sosyal fobik yüz yüze görüşmeden sosyal medyada yazışarak sağlıklı ve akıcı iletişim içine girerler. Ancak yüz yüze geldiklerinde konuşacak bir şey bulamazlar. Bu nedenle yüz yüze görüşmeyi de bırakmamak gerekir.
Kendi koydukları resimler ya da yazılar beğeni almadığı takdirde hayal kırıklığını yoğun olarak yaşayacaklarından kendi kendilerine kurmaya başlayabilirler ve yanlış çıkarımda bulunabilirler. Bir hata sonucu takipten çıkartıldıklarında büyük bir yıkım yaşayabilirler. Olaylara atfettikleri değerler aşırı hassas olmaları nedeniyle farklı ve hatalı algılamalar oluşturabilir.
Yakın olduklarını düşündükleri arkadaşlarının kendine haber vermeden ayrı toplanıp bir yerlere gittiğini ve eğlendiklerini sosyal medya içinde fotoğraflarla görmek bir sosyal fobik için büyük sıkıntıdır. Çünkü kendisi zaten iyi olmadığı için çağrılmamıştır, kimse zaten onu sevmiyor, arkadaş olmak istemiyordur gibi birçok çarpıtıcı düşünceye kapılabilir.
Kişilerarası ilişki içindeyken hatalı bir durum oluşsa bile kişiler karşılıklı konuşarak kısa sürede bunu çözebilir, ancak sosyal medyada kişi birden sözlerle infaz edilebilir. Sağlıklı bir birey kendini anlatmaya açıklamaya devam eder benlik değeri iyi olduğundan. Ancak kişi de sosyal fobi varsa, ego gücü de zayıf ise açıklama yapacak gücü bulamayabilir ve yenilgiyi hemen kabul edebilir. Hiç tanımadık insanların olduğu platformlarda o yüzden çok dikkat edilmelidir.
