Malatya’da meydana gelen 5,6 şiddetindeki artçı depremde 29 bina yıkıldı, 69 kişi yaralandı, 1 kişi hayatını kaybetti. Depremin ardından bölgenin fay hattı haritası merak ediliyor. Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasına göre Malatya, Merkez 1. derece deprem bölgesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Peki, Malatya fay hatları hangileridir? İl Afet Risk Azaltma Planı‘ndaki verilere birlikte göz atalım…
MALATYA FAY HATLARI HARİTASI
Malatya ve çevresinde geçmişte olan ve gelecekte oluşacak depremlere neden olan DAF
(Doğu Anadolu Fayı)’nın uzanımları Hazar-Sincik, Çelikhan-Gölbaşı ve Sürgü Faylarıdır. DAF zonu Doğu Anadolu da Karlıova’dan(Bingöl) başlayan ve yaklaşık 580 km uzunluğu boyunca Antakya‘ya doğru uzanan 4-25 km genişlikte olan bir deformasyon kuşağıdır. Yaklaşık 2 milyon yıldır hareket ettiği bilinen sol yanal atımlı DAF’ın bugüne kadar 15 km’lik yanal öteleme yapmış olduğu, yani fayın yıllık kayma hızının 7,9 mm/yıl olduğu tespit edilmiştir. Karlıova –Antakya arasında DAF belirgin sol yanal atımlı 7 ana segmentten oluşur.
Karlıova- Antakya arasında DAF zonunun her bir depremde kırılması beklenen belirgin bölümleri(segment) şunlardır:
1-Karlıova-Bingöl Fayı; 65 km
2-Bingöl-Palu yükselim alanı
3-Palu-Hazar Fayı; 50 km
4-Hazar-Sincik Fayı; 85km
5-Çelikhan-Gölbaşı Fayı; 50 km
6-Gölbaşı-Türkoğlu Fayı; 90 km
7-Türkoğlu-Antakya Fayı; 145 km
DAF boyunca bu segmentlerde büyüklüğü 6.7 ile 7.8 arasında değişen birçok deprem
gelişmiş ve ağır hasarlara neden olmuştur.
DOĞU ANADOLU FAY ZONU
DAFZ ortalama 580km. Uzunluğunda, sol yanal ötelenmeye sahip, genel olarak birkaç
yüz metre ile 12 km. Arasında değişen genişlikte bir zon şeklinde gelişmiş sol yönlü bir fay
sistemidir. Doğuda Karlıova’da başlayıp güneyinde DAFZ, Karlıova’nın doğusunda, Kargapazarı yöresinde, KAFZ ile kesişme yerinden başlar ve kuzeydoğu-güneybatı yönünde Göynük Vadisi boyunca güneybatıya doğru devam eder. Burada 17 Km.lik atımı olan fay (Şaroğlu vd., 1987; Herece ve Akay, 1992), Bingöl yöresinde biraz belirsizleşmekte, ancak Palu-Pötürge arasında tekrar belirginleşip güneybatıya doğru devam etmektedir. Hazar Gölü kuzeyinde son bulan segment, güneye sıçrama yaparak batıya devam etmektedir. Hazar Gölü genç tortulları üzerinde yapılan araştırmalarda, buranın beş adet büyük deprem geçirdiği ortaya konmuştur (Hempton , 1983). Pötürge kuzeyinde Şiro Çayı boyunca batıya devam eden segment, Karakaya baraj gövdesinin 14 Km. kuzeyinden geçerek, Fırat Nehri üzerinde 13 Km.lik sol yönlü bir atım oluşturmaktadır (Şaroğlu vd., 1987). Güneybatıya doğru devam eden DAFZ, Çelikhan’ın güneyinden ve Adıyaman Gölbaşı ilçe merkezinden geçerek, Gölbaşı batısında 4750 m.lik bir atım oluşturmakta (İmamoğlu, 1993, 1996) ve Kahramanmaraş’ın güneyinde, Türkoğlu’nda, çatallanmaktadır. Bir kolu doğrultu atımın yanı sıra, eğim atım karakteri de kazanarak, güneye dönerek Amanos Fayı’nı oluştururken; bir kolu da Türkoğlu’nda doğrultu değiştirmeden güneybatıya doğru devam eder ve Bahçe
kuzeyinden, Osmaniye’den ve Ceyhan’ın güneyinden geçerek, Karataş’ta Akdeniz’e girer.
SÜRGÜ (MALATYA) FAYI
Doğu Anadolu Fay Zonu’nun Çelikhan-Gölbaşı arasındaki bölümünden ayrılan genel
gidişi D-B olan fay, Sürgü fayı olarak adlandırılmıştır (Perinçek ve Kozlu 1984, Şaroğlu vd.
1987). Arpat ve Şaroğlu (1975), bu fayı DAF’ın bir kolu olarak kabul etmişlerdir. Fay,
Çelikhan’ın batısında Seydo mahallesinden başlar, batıda Sürgü’ye kadar 20 km devam eder. Sürgü batısında 18 km daha devam eder ve D-B doğrultusuna sahip olur. Aynı bölgede 8 km batıda K50D doğrultulu 11 km uzunluğunda başka bir fay daha yer alır (Şaroğlu vd. 1987). Bu iki fayın arasında fayın sıçramasına bağlı olarak bindirme türü küçük faylar gelişmiştir. Şaroğlu vd. (1987), morfolojik verilere bağlı olarak fayın sol yönlü doğrultu atımlı olduğunu belirtmektedir. 5 Mayıs 1986 Sürgü depremine bağlı olarak, fayı diri fay olarak sınıflandırmıştır.
MALATYA FAYI
Malatya ovasının batısında, ovayı morfolojik olarak sınırlandıran KD-GB gidişli belirgin
bir çizgisellik yer almaktadır. Bu çizgiselliği oluşturan faylar, Malatya Fayı olarak
adlandırılmıştır (Arpat ve Şaroğlu 1975, Aktimur 1979, Şaroğlu vd. 1987). Fay, Doğanşehir
GB’sında, Söğüt köyü yakınlarından başlar, Akçadağ güneyinden geçer ve Yazıhan’a kadar
devam eder. Malatya fayının yaklaşık 10 km batısında, Sürgü fayının devamı olabilecek diğer bir fay yer alır. Doğanşehir batısında fay morfolojik olarak çok belirgin olup, doğrultu atımlı faylara özgü morfoloji sunar. 1964 yılından olan deprem, muhtemelen bu fayla ilişkili olmalıdır. Doğu Anadolu Fayı’na kardeş geliyor.Malatya-Ovacık Fayı’nın Arguvan ilçesinin yakınında 21 Mart 2019 tarihinde oldukça sığ derinliklerde bir deprem etkinliği başlamış ve yüzlerce küçük deprem olmuştur.
SIKIŞAN VE KIRILAN ANADOLU LEVHASI
Doğu Akdeniz günümüzde Avrasya, Afrika, Arabistan ve Anadolu Levhaları arasında
süregiden hareketlerin sonucunda karmaşık bir jeolojik yapı ve depremsellik sergilemektedir. (Şekil 2-29). Bölgedeki bu jeolojik süreç sırasında Anadolu Levhası’nda çok sayıda faylar ve kırıklar oluşmuş, büyüklüğü sekize varan çok sayıda depremin yer aldığı, deprem tehlikesi yüksek bir coğrafya ortaya çıkmıştır. Anadolu’nun doğusu sıkışıp yükselirken, batısı genişleyip çökmektedir. Bu hareketler sırasında dört farklı aktif tektonik bölge oluşurken, Anadolu’yu çaprazlama kesen Kuzey Anadolu Fayı (KAF) ve Doğu Anadolu Fayı (DAF) gibi iki büyük fay kuşağı oluşmuştur. Afrika ve Arab Levhası’nın Anadolu Levhası’nı sıkıştırmasından doğan hareketin önemli bir yüzdesini Anadolu’daki bu iki fay kuşağı hareket ederek açığa çıkarırlar. Doğu Anadolu Fayı bu hareketin 1/3-2/3 oranındaki bölümünü üzerindeki faylanmalarla karşılamaktadır (1). Kuzey Anadolu Fayı, Erzincan’nın doğusunda Karlıova’dan başlayıp D-B doğrultusunda Marmara Denizi’ne uzanmaktadır. Marmara Denizi’ni ve Saroz Körfezi’ni geçerek kuzeybatı Ege’ye yönelen ve boyu ortalama 1.400 km ile dünyanın sayılı büyük ve diri faylarından olan Kuzey Anadolu Fayı’nın üzerinde yılda ortalama 31 ile 48 mm arasında değişen sağ yönlü bir kayma oluşmaktadır. Bu fayla Karlıova’da buluşan ve Antakya’ya doğru uzanan Doğu Anadolu Fayı’nın ise uzunluğu ortalama 580 km’dir ve üzerindeki sol yönlü kayma değeri yılda ortalama 25 ile 35 mm arasında değişmektedir.
MALATYA – OVACIK FAYI
Anadolu levhasının geniş bir alanda deformasyonu nedeniyle bu Kuzey Anadolu Fayı ve
Doğu Anadolu Fayı gibi iki ana diri fay kuşağına ek olarak çok sayıda ve çeşitli boyutlarda diri fay vardır. Yeni Türkiye Deprem Tehlike Haritası’nda, tehlike hesabına katılan diri fay sayısı komşu ülkelerdeki faylarla birlikte 553’dür (3). Türkiye’de faylar ve depremler üzerine yapılan jeolojik ve jeofizik çalışmalarla, bilinen ve olası fayların deprem yaratma potansiyell Kurucaova ve Yakın Çevresinin… yapılarından Doğu Anadolu Fay Zonu (DAFZ) ve Güneydoğu Anadolu Bindirmesi üzerinde bulunmaktadır.
Bu nedenle Kurucaova’nın oluşum ve şekillenmesinde bu iki yapı ile birlikte havza
kuzeyinde Sürgü Fayı etkili olmuştur. Pliyosen’de etkinleşen sol yanal atımlı DAF (Arpat ve
Şaroğlu, 1972: 47) ve sağ yanal atımlı Sürgü Fayı birbirinin tersi yönde hareket ederek havzanın açılmasını sağlamıştır. Bu hareketi sonucunda D-B doğrultusunda, fay kaması havzası (Fault wedge basin) tipinde oluşan havza, tabandaki Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı kalkerlerin varlığına bağlı olarak karstlaşmaya uğramıştır. Pliyo-Kuvaterner’de, kaynağını güneydeki dağlık alanlardan alan akarsular tarafından doldurularak piedmont özelliği kazanmıştır. Kuvaterner’de ise doğu ve batıdan gerçekleşen kapılmalarla yarılmıştır. Ortalama 1400-1450 m yükseltilerinde yer alan Kurucaova, kuzeydeki dağlık saha ile arasında 800-1000 m, güneydeki dağlık alanlar ile arasında 1000 m’den fazla nisbi yükselti farkına sahiptir. Çok kısa mesafelerde görülen bu yükselti farkı faylanmaya bağlı oluşmuş ve eğim değerlerinin yüksek olmasına neden olmuştur.
Kurucaova, hidroğrafik bakımdan bir havza özelliği göstermeyip batı bölümünün suları Kuruçay, Bileli ve Soğütlü dereleri tarafından drene edilip, Sürgü Çayı’nı oluşturmaktadır. Doğu bölümünün suları Kasımlar yakınında toplanarak Aran Dere ile Çelikhan Ovası’na oradan da Reçep Çayı’na ulaşmaktadır. Böylece iki farklı akarsu tarafından derene edilen havza aynı zamanda iki farklı akarsuyun kaynak alanını oluşturmaktadır. Bu çalışmanın amacı; tektonizmanın yoğun olduğu böyle bir sahada yer alan Kurucaova ve çevresinin jeomorfolojik özelliklerini ve ovanın oluşumunu ortaya koymaktır. Yapısal Özellikler İnceleme alanı Güneydoğu Toroslar orojenik kuşağı üzerinde yer aldığı için bu kuşağın yapısal özelliklerini göstermektedir. Aşınıma karşı farklı dirençlerdeki kayaçların bulunduğu sahada bu yapılar kıvrımlı, bindirme ve faylı yapılardan oluşup yer şekillerinin oluşumunda birinci derecede etkili olmuştur. İnceleme alanında temeli Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı Pütürge-Malatya Metamorfitleri oluşturmaktadır. Kurucaova kuzeyi ve batısındaki dağlık alanların yapısını oluşturan Malatya Metamorfitleri, Perincek (1979)
Şekil 2-29 Malatya Diri Fay Haritası (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü)
MALATYA’YI ETKİLEYEN DEPREMLER
- 27 Mart 1875 Gölcük (Hazar) Depremi ( M>7.0)
- 02 Mart 1893 Çelikhan Depremi ( M>7.0)
- 04 Aralık 1905 Şiro Çayı Depremi (M=6,8)
- 14 Haziran 1964 Malatya Depremi ( M=6.0)
- 05 Mayıs 1986 Sürgü Depremi (M=5.8)
- 06 Haziran 1986 Sürgü Depremi (M=5.8)
- 13 Temmuz 2003 Pütürge- Doğanyol Depremi (M=5.4)
- 26 Kasım 2005 Pütürge-Doğanyol Depremi (M=5.2)
- 26 Şubat 2007 Elazığ-Sivrice Depremi (M=5.3)
- 17 Mayıs 2010 Pütürge-Esencik-Arınlı-Meşedibi (M=4.9)
- 26 Kasım 2015 Hekimhan-Kuluncak Depremi (M=5.1)
- 21-25-28 Mart 2019 ve 15.04.2019 Arguvan (M=4.0-5.0)
- 04 Nisan 2019 Elazığ-Sivrice (M=5.2)
- 24 Ocak 2020 Elazığ-Sivrice (M=6.8)
- 05 Haziran 2020 Malatya-Pütürge (M=5.0)
Deprem tehlike haritasında Malatya İli için en büyük yer ivmesi değerlerinin; DAFZ, Sürgü ve Malatya fayları civarında yoğunlaştığı görülmektedir. Ayrıca online harita üzerinde adres bazlı sorgulamalar da yapılabilmektedir.
